‘द कस्मिर फाइल्स’ मुस्लिमविरुद्धको प्रपोगान्डा हतियार

नुरेम्बर्गमा सात लाख नाजी समर्थकको भेलामाथि लेनी रिफेनस्टाहलले सन् १९३५ मा बनाएको ‘ट्राइम्फ अफ द विल’ अहिलेसम्मको सबैभन्दा महान् वृत्तचित्रमध्ये एक हो । तर, ट्राइम्फ अफ द विल सिनेमामा मात्र नभई प्रपोगान्डामा पनि ‘मास्टर क्लास’ मानिन्छ । किनकि, यसले आदर्शतम जर्मन पुरुषत्व (गोरो, निलो आँखा भएको तथा बलिष्ठ) र नाजी जर्मनीको असाधारण संगठनात्मक कौशलको चित्रण गर्छ । 

हिटलर आफैँले सो फिल्म बनाउन अह्राएका थिए र फिल्मका कार्यकारी निर्मातामा उनको नाम पनि छ । व्यावसायिक फिल्मकी अभिनेत्री रहेकी रिफेनस्टाहल हिटलरकी चुनिएकी निर्देशक र उनको सत्ताको महान् प्रपोगान्डाकारी थिइन् । उनले अर्को प्रशंसित वृत्तचित्र ओलम्पिया (१९३८) सन् १९३६ मा जर्मनीमा आयोजित ओलम्पिकमा आधारित थियो । यसले नाजी जर्मनीको सफलतालाई विश्वसामु देखाउने प्रयास गरेको छ । यो वृत्तचित्रपछि उनको विश्वव्यापी प्रशंसा भयो र उनले विभिन्न नयाँ फिल्म टेक्निकको आविष्कार गरेबापत कैयौँ पुरस्कार पाइन् । रिफेनस्टाहलको नाम महान् फिल्मकर्मीका रूपमा लिइन्छ । साथमा उनी एक कर्मठ प्रपोगान्डाकारी पनि थिइन् ।

विवेकरञ्जन अग्निहोत्रीमा भारतीय सत्तारुढ दल भाजपाले आफ्नै रिफेनस्टाहल भेट्टाउनेछ, भलै अग्निहोत्री रिफेनस्टाहलको गुणस्तरभन्दा धेरै तल छन् । द कस्मिर फाइल्स फिल्म बनाएसँगै अग्निहोत्री भाजपाका सबैभन्दा प्रिय निर्देशक बनेका छन् । फिल्मको सन्देश र सौन्दर्य सो पार्टीको सन्देश र सौन्दर्यसँग एकदम मिल्दोजुल्दो छ । यो कुरा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र उनका अनुयायीको पूर्ण समर्थनले देखाउँछ । 

भारतका प्रधानमन्त्रीले पछिल्लोपटक कहिले फिल्मको समर्थन र तिनको आलोचकविरुद्ध त्यति नै प्रखर रूपमा बोले ? भाजपाको सरकार भएका राज्यले त फिल्मलाई कर छुट दिएका छन् । द कस्मिर फाइल्सले सन् १९८९ मा सुरु भएको विद्रोहपछि आतंकवादी आक्रमणको सामना गरेका कस्मिरी पण्डितहरूको कस्मिरबाट भएको पलायनको कथा भन्छ । हजारौँ कस्मिरी पण्डित आफ्नो सुरक्षाका लागि घरबार छाडेर भारतका अन्य सहरमा छरिएका थिए । 

त्यसवेला मारिने कस्मिरी पण्डितको संख्याबारे अलग–अलग समूहले फरक–फरक तथ्यांक दिने गरेका छन् । कस्मिरी पण्डित संघर्ष समितिका अनुसार सन् १९९० देखि २०११ सम्म २९९ मारिएका छन्, जसमध्ये सात प्रतिशत पहिलो वर्ष नै मारिएका छन् । त्यसयता मर्नेको संख्या थपिएर ६५५ पुगेको यो समितिले बताउँछ । तर, अरू समूहले कुल मर्ने पण्डितको संख्या ७०० देखि १३०० सम्म दिने गर्छन् । फिल्मले भने त्योभन्दा धेरै मरेको उल्लेख गरेको छ । फिल्मले कस्मिरी पण्डितको पलायनको दोष कंग्रेस, उदारवादी, मानवअधिकार कार्यकर्ता, नक्सल समर्थक र पक्कै पनि मुस्लिमलाई दिन्छ । अग्निहोत्रीका अनुसार दिल्लीस्थित जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालय (जेएनयू) त भारतका शत्रुहरूको अड्डा हो । यो एकदम चर्को स्वरमा र बारम्बार भनिन्छ । तर, यस क्रममा तथ्यहरूलाई भने बेवास्ता गरिन्छ । 

अग्निहोत्रीले कस्मिरी पण्डितको स्थितिका लागि राजीव गान्धीलाई दोष लगाएका छन् । जब कि सत्य के हो भने त्यसवेला केन्द्रमा भाजपाको समर्थनमा भिपी सिंहको सरकार थियो । कस्मिर राज्यमा गभर्नर शासन थियो र गभर्नर थिए भाजपाद्वारा समर्थत जगमोहन (जो सन् १९९६ मा सोही पार्टीमा सामेल भए) । उनले पूर्ण शक्तिमा राज्यमा शासन गरेका थिए । उनलाई प्रश्न गर्ने कुनै राज्य सरकार थिएन ।

फिल्मले कुनै ऐतिहासिक सन्दर्भ दिँदैन । त्यसवेला राज्यको बलियो पार्टी नेसनल कन्फरेन्सका सदस्यसहित सयौँ मुस्लिम पनि आतंकवादी आक्रमणमा मारिएका थिए । तर, यो तथ्य फिल्ममा कतै उल्लेख छैन । फिल्मभित्र एउटा सुझाब पनि छ, यदि भारतीय संविधानको धारा ३७० सन् १९८९ अघि नै हटाइएको भए पण्डितहरूको पलायन र हत्या हुने थिएन । सम्पूर्ण फिल्म नै आक्रोशित ‘ह्वाट्सएप गाली’ जस्तो लाग्छ, जहाँ तथ्यहरूको कुनै वास्ता छैन । हत्याको मात्रा बढाइचढाइ गरिएको छ । सायद अग्निहोत्रीलाई लाग्दो हो, ‘नरसंहार’ शब्दले संख्यालाई मात्र इंगित गर्छ । फिल्मको कथ्य भाजपाको विश्वदृष्टिकोण र तिनले भन्ने गरेका राष्ट्रका शत्रुहरूको सूचीसँग स्पष्ट मेल खान्छ । 

यो फिल्म मुसलमानविरुद्ध उत्तेजना जगाएर एक विशेष माहोल सिर्जना गर्न बनाइएको हो । फिल्म हेर्दा ‘हत्यारा मुसलमान’विरुद्ध आक्रोशको भावना रोक्न कठिन हुन्छ । अग्निहोत्रीका लागि उनका शत्रु र ईष्र्यालु प्रतिद्वन्द्वीको सूची त्यहीँ रोकिँदैन । उनको आक्रोश आफ्नो व्यावसायिक रूपमा हिट फिल्मलाई नस्विकार्ने फिल्म उद्योग, मिडिया र फिल्म आलोचकप्रति पनि लक्षित छ । फिल्मले सिर्जना गरेको हल्ला, जुन केही अग्र्यानिक र केही निर्मित छन् । त्यसबारे केही भन्नैपर्ने हुन्छ । उनले हालै अमेरिकाको रोड आइल्यान्ड राज्यले आफ्नो फिल्मका कारण कस्मिर नरसंहारलाई आधिकारिक रूपमा मान्यता दिएको दाबी गरे । यो दाबी पनि सत्य नभएको फ्याक्टचेकरले बताएका छन् ।

चलचित्रका दर्शकले फिल्म हलमै चर्का राष्ट्रवादी नारा लगाएका रिपोर्ट आइरहेका छन् । फिल्मले दर्शकको भावनालाई प्रभावित बनाउँछ । पक्कै पनि प्रधानमन्त्री र कैयौँ राज्यका मुख्यमन्त्रीको प्रवद्र्धनले फिल्मलाई सहयोग पुगेको छ, तर त्यो नभएको भए पनि अग्निहोत्रीले उनको प्रचार तथा आत्म प्रवद्र्धन सीपले फिल्म चलाउने थिए । भाजपाले फिल्मबाट फाइदा लिनेमा शंका छैन । यसले उनीहरूलाई केन्द्र र कस्मिरमा केन्द्र शासन हुँदा पनि पण्डितले किन न्याय पाउन सकेनन् भन्ने प्रश्नको सम्बोधन गर्न मद्दत गर्नेछ ।

अधिकांश कस्मिरी पण्डितले भारत र विश्वका अन्य भागमा आफ्ना लागि सफल जीवन बनाएका छन् । उनीहरू अझै पनि कुनै न कुनै प्रकारको न्याय चाहन्छन् । तर, अहिलेसम्म कुनै पनि सरकारले न्याय दिने रुचि देखाएको छैन । यी जटिलता अग्निहोत्रीका लागि होइनन् । उनको मनसाय त उनमा रहेका केही आग्रह र धेरै पूर्वाग्रहलाई प्रस्तुत गर्नु थियो । र, यसमा उनी सफल भइरहेका छन् । उनका झन् उग्र फिल्म अझै आउनेछन् । द वायरबाट