- वि.सं २o७८ माघ १२ बुधबार
महामारीबीच अध्ययन–अध्यापनलाई भर्चुअल माध्यमबाट प्रभावकारी बनाउने प्रयास भए पनि त्यो विधि खासै प्रभावकारी देखिएन
विश्वमै आतंक मच्चाइरहेको कोभिड १९ को घाउ निको नहुँदै फेरि ओमिक्रोनको त्रासले छोप्यो । फेरि शिक्षा क्षेत्र र राष्ट्रको सुदूर भविष्यसमेत तहसनहस हुनेभयो । रोजगारी तथा राष्ट्रको आर्थिक उत्पादनमा करिब नौ प्रतिशतसम्मको योगदान दिने यो क्षेत्र बिग्रिएमा समग्र राष्ट्रको आर्थिक उन्नतिमै असर पुग्छ । राष्ट्रको विकास, समृद्धि, चेतना, संस्कार र सभ्यताको विकास तथा त्यसको गति त्यो देशको शैक्षिक वातावरणमा भर पर्छ । तर, वार्षिक बजेटको ठूलो हिस्सा ओगटेको हाम्रो देशको शिक्षा क्षेत्रको दुर्दशा बुभ्mन हाम्रा कलेज, विद्यालय र विश्वविद्यालयको नतिजा र त्यहाँभित्र भइरहेको अनियमितता, भ्रष्टाचार र राजनीतिकरणलाई हेरे पुग्छ ।
राजनीति, भ्रष्टाचार र बेथितिका धमिला छिटाले शैक्षिक वातावरण धमिल्याएपछि त्यो देशको उन्नति कसरी हुन्छ ? संस्कार, सभ्यता र चेतनाको विकास कसरी हुन्छ ?
शिक्षकसहित सबैभन्दा धेरै कर्मचारी भएको क्षेत्र र कोरोना भाइरसले किनारामा धकेलेको क्षेत्र पनि विद्यालय नै हो । कोरोना महामारीबीच अध्ययन–अध्यापनलाई नयाँ विधिसँगै भर्चुअल माध्यमबाट सिकाइ प्रभावकारी बनाउने प्रयास विद्यार्थी, शिक्षक र अभिभावक सबैबाट निरन्तर जारी छ । सामान्य मार्गनिर्देशनमा प्रभावकारी शिक्षा दिन सकिने यो प्रविधि भौगोलिक विकटता, गरिबी, अज्ञानता, अशिक्षा र पछौटेपनका कारण हामीकहाँ खासै प्रभावकारी हुन सकेन ।
हजारौँ बालबालिका यसको पहुँचबाट टाढै रहे । शिक्षा क्षेत्रसँग देशको भविष्य गाँसिएको छ भन्ने सोच कसैमा पलाएन । आवश्यकताअनुसार सीप र कौशल विकास गर्न नसक्ने शिक्षाले दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्दैन । हाम्रो शिक्षा प्रणाली पाठ्यपुस्तक, तथा परीक्षाकेन्द्रित मात्र छ । आज कक्षामा सिकाइएकोे कुराले भोलि देशको अवस्थालाई कता लान सकिन्छ भन्न्ने अनुमानसम्म गरिएको छैन ।
समाज तथा राष्ट्रले खोजेको जनशक्ति उत्पादन गर्न आधारभूत सीप विकासतर्फ राष्ट्रले ध्यान दिनुपर्छ । योग्य नागरिक बन्न कुनै एउटा विषयको शैक्षिक ज्ञान मात्र पर्याप्त हँुदैन । सामाजिक, धार्मिक, नैतिक, सांस्कृतिक आदि पक्षका साथै समाजको चालचलन, रीतिथिति, परम्परा, वेशभूषा, भाषा आदि उसले सिक्ने अनिवार्य विषय बन्नुपर्छ । हामी विविधतायुक्त समाजमा बाँचेका छौँ । हाम्रो शिक्षाले हाम्रो विविधतालाई समेट्नुपर्छ । हाम्रो सभ्यता र सामाजिक संस्कारलाई जोड्नुपर्छ । हाम्रो शिक्षा प्रणालीले भाषाको महत्व र यसको प्रयोगलाई कहिल्यै प्राथमिकतामा राखेन ।
भाषा जीवन कौशलको महत्वपूर्ण पक्ष हो, तर यसलाई परीक्षा उत्तीर्ण गर्ने अतिरिक्त विषय मात्र बनाइयो । संयुक्त राष्ट्र संघजस्ता विश्वका सबै राष्ट्रका नागरिकले काम गर्ने ठाउँमा भाषा तथा सञ्चार कौशलले ठूलो भूमिका राख्छ, तर हामी भाषागत कौशल र सञ्चार क्षमतामा दक्षिण एसियाली मुलुकको दाँजोमा धेरै पछाडि छौँ । भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश तथा श्रीलंकाका नागरिकको भाषिक कौशल तथा सञ्चार क्षमता हाम्रोभन्दा निकै उच्च छ । तर, हामी आप्mनै नेपाली भाषामा समेत प्रस्ट सञ्चार कौशल देखाउन सकिरहेका छैनौँ ।
अहिलेको नयाँ पुस्तामा भाषा, संस्कृति तथा सामाजिक आचारण डरलाग्दो किसिमले खस्किँदै गएको छ । आदर, सत्कार, मानसम्मान, ढोगभेट हराए । दया, माया, करुणा र सेवाभाव देखावटी र बनावटी बन्न पुगे । कर्तव्य के हो ? जिम्मेवारी के हो ? दायित्व कति हो ? न हाम्रो शिक्षाले यसलाई अनिवार्य बनायो न सामाजिक व्यवहारले नै यसलाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्यो । व्यक्तिले कति उमेरसम्ममा सामाजिक आचारणका कति कुरा अनिवार्य जान्नैपर्ने कुनै सीमा राखिएन । नजान्दा के हुने दण्ड तोकिएन । कतैबाट मूल्यांकन नगरिने भएपछि व्यक्तित्व निर्माणका यी आवश्यकीय कुरा व्यक्तिमा आएनन् । भएका केही नैसर्गिक गुण पनि हराए । अराजक र घमन्डी स्वभाव व्यक्तिमा हुर्किंदै गयो । हाम्रो शिक्षा, शिक्षा नीति, हाम्रा अव्यावहारिक सिकाइ, शून्य अनुगमन र मूल्यांकन यसका कारण हुन् ।
