क्रान्तिकारी राजनीतिक परिकल्पनाको वर्ष

ठूला प्रदर्शनयुक्त आन्दोलनले सामाजिक न्यायबारे विश्वको धारणा बदलिदिन्छ 

नाद्या टोलोकोन्निकोभा : अभियन्ता, कलाकार र संगीतकार टोलोकोन्निकोभा नारीवादी ब्यान्ड ‘पुसी रायट’की संस्थापक हुन् 

सन् २०२० मा हामीलाई विश्वव्यापी महामारीले मात्र आक्रान्त पारेन, प्रहरीको लाठीले पनि दपेट्यो । हामीले विश्वभरका प्रदर्शनकारीमाथि प्रहार भएको अश्रुग्यास देख्यौँ । कैयौँले रबरको गोलीबाट आँखाको ज्योति गुमाए । त्यस्तै, केहीको दमनका क्रममा मृत्यु पनि भयो । शान्तिपूर्ण प्रदर्शनमाथि भएका धरपकडबाट पक्राउ परेका आफन्तजनको चिन्ता गर्दै कारागार जाने आफन्तजनको छुट्टै पीडा छ । 

सन् २०२० यो क्रान्तिकारी राजनीतिक परिकल्पनाको वर्ष रह्यो, यो वर्षले हामीलाई आफ्ना सपनाहरूलाई गम्भीर रूपमा लिन र असल तथा वैकल्पिक भविष्यको सपना देख्न प्रेरित गर्‍यो । सन् २००७ देखि म एकाधिकारवादविरोधी, नारीवादी तथा एलजिबिटिक्यू समुदायको समर्थक समूहको सक्रिय सदस्य रहेको छु । सन् २०११ मा मलगायत मेरा साथीले पुसी रायट नामक अभियन्ता ब्यान्ड बनाउँदा रुसमा नारीवादी र क्वेर समुदायको सहजता कल्पनामा मात्र सीमित थियो । हाम्रो ब्यान्डको क्रेमलिनविरोधी ¥यालीमा अन्य मूलधारका गायकगायिका संलग्न हुन डराउँथे । 

सन् ०१२ मा मलगायत पुसी रायटका अन्य सदस्य पक्राउ पर्‍यौँ । केही समयको कारावासपछि सन् ०१३ मा रिहा हुँदा पनि हामीले आफ्नो पुटिनविरोधी राजनीतिबाट पछि नहट्ने स्पष्ट पार्‍यौँ ।

सन् २०१२ मा मलगायत पुसी रायटका अन्य सदस्य पक्राउ पर्‍यौँ । केही समयको काराबासपछि सन् २०१३ मा रिहा हुँदा पनि हामीले आफ्नो पुटिनविरोधी राजनीतिबाट पछि नहट्ने स्पष्ट पार्‍यौँ । यसले अन्य समकालीन कलाकार तथा संगीतकर्मीलाई पनि राजनीतितर्फ तान्यो । यस अवधिको मेरो अनुभवले भन्छ, परिवर्तन रातारात हुँदैन, तर स–साना कदमले दिगोखालको अभियानलाई विकास गर्छ । एक–एक गरेर प्रहरी अधिकारीलाई बदलेर वा विस्थापित गरेर हामीले कानुनका रक्षकबाट निहत्था मानिसको हत्यालाई रोक्न सक्छौँ । 

सन् २०२० को मे २५ मा जर्ज फ्लोयडको प्रहरी नियन्त्रणमा दुखान्त मृत्यु भयो । फ्लोयडको मृत्युले अमेरिकामा इतिहासकै सबैभन्दा ठूलोमध्ये एक आन्दोलनलाई उत्प्रेरित गर्‍यो । ब्ल्याक लाइभ्स म्याटर आन्दोलन पुनः जुर्मुराएर उठ्यो । मतसर्वेक्षणका अनुसार फ्लोयडको हत्याको केही साताभित्र अमेरिकामा झन्डै डेढदेखि अढाई करोड मानिस सडकमा निस्किए । 

ब्ल्याक लाइभ्स म्याटरले सन् २०२१ र पछिको समयमा न्यायसम्बन्धी विचारमा उलेख्य प्रभाव पार्नेछ । यसको आर्थिक, लैंगिक र वातावरणीय न्यायमा पनि प्रभाव हुनेछ । सन् २०२० को बृहत्तर सामाजिक आन्दोलनले हामीलाई ठूला प्रश्न सोध्न र सुन्दर भविष्य कल्पना गर्न ऐतिहासिक रूपमा सोच्न सिकाएको छ । 

यस वर्ष हामीले हाम्रो सभ्यताका लागि एकदम फरक मार्गबारे कल्पना गर्न सुरु गर्‍र्यौँ : हामीले सार्वजनिक सुरक्षाबारे पूर्णतः क्रान्तिकारी रूपमा सोच्यौँ भने के हुन्छ ? प्रहरीको संख्या घटायौँ भने के हामीलाई फाइदा हुन्छ ? प्रहरीमा खर्च भइरहेको विशाल रकम कटौती गरेर केही रकम सीमान्तकृत समुदायको हितका कार्यक्रममा खर्च गर्न सकिन्छ कि ? केही कानुनी कार्य सामाजिक कार्यकर्तालाई पो प्रत्यायोजित गर्न सकिन्छ कि ? हाम्रो विश्वास गुमाएको प्रहरी प्रशासनलाई नै पूरै भंग गरेर त्यसको सट्टामा अर्को सामाजिक संगठन पो ल्याउन सकिन्छ कि ? प्रहरी अधिकारीले अहिले कसको सुरक्षा गरिरहेका छन् ? के तिनले मजस्ता सर्वसाधारणको रक्षा गर्छन् ? अझै पनि मानिसहरूलाई कैद गर्नु आवश्यक छ ? जेलमा गएर कोही मानिस सुध्रिन्छन् ? कैदीहरूलाई ज्याला नदिई काममा लगाउनु दासता होइन ? के हामीले प्रहरीविहीन तथा कारगारविहीन विश्वको परिकल्पना गर्न सक्छौँ ? 

बेलारुसका राष्ट्रपति एलेक्ज्यान्डर लुकासेन्कोको पुनर्निर्वाचनविरुद्ध मिन्स्कस्थित इन्डिपेन्डेन्स प्यालेसअगाडि उर्लिएको भिड । तस्बिर : सर्गे पोनामारेभ/द न्युयोर्क टाइम्स

तानाशाही प्रवृत्तिको सरकारले तिनका नागरिकको साहसिक राजनीतिक परिकल्पनाविरुद्ध हतास प्रतिक्रिया जनाएका छन् । आन्दोलनमाझ अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले सामाजिक न्यायका अभियन्तालाई ‘आतंकवादी’ भने । उनले तिनलाई ‘तह’ लगाउने धम्कीसमेत दिए । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको विश्वासमा उनीप्रति आलोचनात्मक हुनेहरू सबै राज्यका शत्रु हुन् र तिनलाई दबाइनुपर्छ ।

मेरो देश रुसमा विगत १० वर्षदेखि प्रहरी पुसी रायटविरुद्ध हात धोएर लागेको छ । हाम्रो सांगीतिक भिडियो देशभित्र र बाहिरका प्रहरी हिंसामा केन्द्रित हुन्छन् । ब्यान्डको विश्वासमा प्रहरी हिंसा विश्वभरका अभियन्ताको सामूहिक प्रयासले मात्र नियन्त्रणमा आउँछ । सन् २०१५ फेब्रुअरीमा हामीले पहिलो अंग्रेजी भाषाको गीत रिलिज गर्‍यौँ । ‘आई कान्ट ब्रिथ’ गीत एरिक गार्नरको सम्झनामा गाइएको हो । न्युयोर्क प्रहरी अधिकारीले गार्नरलाई पक्राउ गर्ने क्रममा घाँटी थिच्दा ज्यान गएको थियो । 

हाम्रो भविष्य लेखिनै बाँकी छ । जब पुसी रायटले नयाँ संगीत सिर्जना गर्छ तब हामी आफैँलाई सोध्छौँ– सन् ०३० को आन्दोलनकारी पंक आवाज कस्तो हुनेछ ? यसले केको बारेमा कुरा गर्ला ?

अगस्टमा रुसी सरकारले विपक्षी नेता तथा मेरा मित्र एलेक्सी नभाल्नीको हत्या गर्ने प्रयास गर्‍यो । उनीमाथि प्राणघातक नर्भ एजेन्ट प्रयोग गरिएको थियो । सोही समय बेलारुसका राष्ट्रपति तथा पुटिनका मित्र एलेक्ज्यान्डर लुकासेन्कोको निगरानीमा शान्तिपूर्ण प्रदर्शनकारीको पक्राउ र यातना चलिरहेको थियो । धरपकडले प्रदर्शनकारीको न्यायप्रतिको प्रतिबद्धता थप प्रगाढ भइरहेको थियो । विश्वभर नै शान्तिपूर्ण प्रदर्शनकारीमाथि बल प्रयोग हुँदा आन्दोलनको आगो झन् बढेको देखिन्छ । प्रहरी हिंसाविरुद्ध सन् २०२० मा हङकङ, चिली, लेबनान, मेक्सिको, ब्रिटेन र फ्रान्समा सरकारविरोधी प्रदर्शन र जनआन्दोलन भए । 

कोभिड– १९ ले विश्वका राजनीतिक नेतृत्वको कमजोरी उजागर गरिदियो । साथै, हामी बाँचेको आर्थिक, नश्लीय र लैंगिक असमानतामाथि प्रश्न उठाइदिएको छ । सरकारका कुव्यवस्थापनका कारण महामारीको समयमा हामीहरूमध्ये धेरैले आर्थिक र भौतिक अस्तित्वका लागि नै संघर्ष गर्नुपऱ्याे । अमेरिकामा करोडपति र अर्बपतिले कर छुट पाइरहँदा कैयौँ सामान्यजन भने घरवासका लागि भाडा तिर्न नसक्ने अवस्थामा छन् । 

भाइरसले गर्दा सडकमा उर्लिएर प्रदर्शन गर्ने अवस्थामा पनि सोच्नुपर्ने अवस्था छ । तर, हामीले नागरिकका रूपमा निभाउनुपर्ने नयाँ–नयाँ तरिका जानेका छौँ । यसका लागि डिजिटल माध्यम सबैभन्दा प्रभावकारी बनेको छ । सामाजिक सञ्जालले हाम्रो मानसिक स्वास्थ्यलाई पार्न सक्ने सम्भावित जोखिमलाई ख्याल गर्दै हामीहरू डिजिटल सामग्रीको संयमित प्रयोगका लागि ‘इन्टरनेट हाइजिन’ कार्यक्रम ल्याउँदै छौँ । अनलाइनमा राखिने तस्बिर तथा भिडियोले प्रोपेगेन्डा, फेक न्युजविरुद्ध शक्तिशाली काम गर्न सक्छ । यसले शक्तिमा रहेकाहरूको घमण्ड चकनाचुर बनाउने सामथ्र्यसमेत राख्छ । बेलारुसमा त्यहाँको चर्चित मेसेजिङ एप टेलिग्रामको एक च्यानल ‘नेक्स्टा’ले लुकासेन्कोको तानाशाहीविरुद्ध लड्न निक्कै सघायो । पुसी रायटको मिडिया एजेन्सी ‘मिडियाजोना’ र नभाल्नीको युट्युब च्यानल ‘नभाल्नी लाइभ’ले लाखौँ रुसीलाई पुटिनको राजनीतिक प्रणालीमा व्याप्त भ्रष्टाचार, असक्षमता तथा क्रूरताबारे जानकार गराएको छ । 

हाम्रो भविष्य त लेखिनै बाँकी छ । जब पुसी रायटले नयाँ संगीत सिर्जना गर्छ, तब हामी आफैँलाई सोध्छौं– सन् २०३० मा आउने आन्दोलनकारी पंक स्वर कस्तो होला ? यसले केका बारेमा कुरा गर्ला ? सन् २०२१ को वसन्तमा पुसी रायटले उसको पहिलो स्टुडियो एल्बम ‘रेज’ सार्वजनिक गर्दै छ । रेकर्डमा रहेको गीतहरूले सार्वजनिक सुरक्षा, मानसिक स्वास्थ्य र नागरिकको तिनको सरकारसँगको सम्बन्धमा ध्यान लगाएको छ । दिगो, संगठित, सिर्जनशील, शान्तिपूर्ण र स्मार्ट अभियानले हामीलाई सन् २०२१ र त्यसपछिका वर्षहरूमा पूर्ण लोकतान्त्रिक विश्वको अनुभूति गराउनेछ ।