चीन–अमेरिका सम्बन्ध सुधारमा वासिंगटनको पहलकदमी

आजको विश्वको सबैभन्दा महत्वपूर्ण द्विपक्षीय सम्बन्धमध्येको चीन–अमेरिका सम्बन्ध अघिल्लो वर्षको उतारचढावपछि स्थिर हुन्छ वा हुँदैन भन्ने प्रश्न सन् २०२३ को आगमनसँगै विश्वव्यापी चिन्ता र चासोको विषय बनेको छ । चिनियाँ विदेशमन्त्री एवं पूर्वअमेरिकी राजदूत छिन ग्याङले नयाँ वर्षको सुरुवातमा अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनसँग टेलिफोन वार्ता गरेर चीन–अमेरिका सम्बन्धलाई अझ सुमधुर बनाउन ब्लिन्केनसँग बलियो सम्बन्ध कायम राख्ने इच्छामा जोड दिनुभएको छ ।

गत वर्ष नोभेम्बरमा इन्डोनेसियाको बालीमा दुई राष्ट्रप्रमुखको भेट भएयता धेरै क्षेत्र र विभिन्न तहमा दुई पक्षबीचको वार्ता र संलग्नता बढेको छ, जसले धेरै विश्लेषकमाझ सन् २०२३ मा चीन–अमेरिका सम्बन्धमा न्यानोपन आउँछ कि भन्ने सतर्कपूर्ण आशा उब्जाएको छ ।

गत वर्ष चीन र अमेरिकाबीचको सम्बन्ध जोखिममा थियो । ताइवान मुद्दाका सन्दर्भमा चीनको स्थितिबारे वासिंगटनको बेतुके ‘चरम परीक्षण’ र विशेषतः सभामुख न्यान्सी पेलोसीको टापुको मामिलामा उत्तेजना निम्त्याउने नियतले गरिएको भ्रमणले अमेरिका–चीन सम्बन्धको राजनीतिक आधारलाई गम्भीर रूपमा क्षति पुर्‍याएको थियो र पहिले नै अनिश्चित रहेको द्विपक्षीय सम्बन्धलाई थप कमजोर बनाएको थियो ।

वासिंगटनले चीनलाई आफ्नो ‘प्राथमिक रणनीतिक प्रतिद्वन्द्वी’का रूपमा हेर्छ र चीनविरुद्ध लगातार आर्थिक र व्यापार प्रतिबन्ध कडा गर्दै र उच्च प्रविधि औद्योगिक क्षेत्रमा ‘डिकपलिङ’ अर्थात् ‘अलगाव’को रणनीति पछ्याउँदै आएको छ । यी कदमले चीन र अमेरिकाबीचको द्विपक्षीय सम्बन्धका अतिरिक्त विश्व शान्ति र स्थिरतालाई पनि खतरामा पारेको छ ।

के सन् २०२३ मा चीन–अमेरिका सम्बन्धमा केही सुधार आउनेछ, अथवा अवश्यम्भावी ढंगले बिग्रने वा टकराव नै निम्तिने परिस्थिति आउनेछ ? चीन–अमेरिका सम्बन्धलाई स्थिर बनाउने ‘टाइम विन्डो’ अर्थात् समयावधिसम्बन्धी बहस र छलफल हालैका दिनमा बढ्दै गइरहेको छ भनेर पत्ता लगाउन कठिन छैन । यो वर्ष चीन–अमेरिका सम्बन्धका मामिलामा ‘वसन्त’ सावित हुन सक्छ भन्ने विश्वास पनि गरिएको छ । यी दाबी एवं विश्वास आफैँमा केही बाह्य विश्वका अपेक्षाका प्रतिबिम्ब हुन् ।

चीन र अमेरिकाबीचको सञ्चार संवादमा सुधार भइरहेको छ । दुई देशको सम्बन्ध बिग्रिनु वा नियन्त्रणबाहिर जाने विषयलाई रोक्नुलाई अहिले व्यापक रूपमा स्वीकार गरिएको छ । अमेरिकाले सन् २०२४ मा चुनाव गर्ने भएको छ र महामारीपछिको आर्थिक सुधारका मुद्दा दुवै पक्षले सामना गरिरहेका छन् । सन् २०२३ मा अमेरिका–चीन सम्बन्धमा सुधार आउन सक्ने संकेत विद्यमान छन् । वास्तवमा अहिलेको समय सहयोग एवं साझेदारीका लागि उपयुक्त छ ।

वासिंगटनले एउटाको क्षतिमा अर्काको नाफा हुने ‘जिरो सम गेम’को मानसिकता त्यागेर परस्पर हित निम्त्याउने ‘विन–विन’को रणनीतितर्फ ध्यान दिनुपर्छ
 

तर, यस्तो ‘अवसरको ढोका’ विद्यमान छ भने यो अझै पनि अत्यन्तै कमजोर छ र यसको मर्मत सम्भार गर्न वासिंगटनले ढिलाइ गर्नुहुन्न । अमेरिकी राजनीतिमा ध्रुवीकरण र विभाजनले चीन–अमेरिका सम्बन्धमा ठूलो बाधा उत्पन्न गराएको छ । बाइडेन प्रशासनले सुधारको कदम चाल्न चाहे पनि क्यापिटोल हिल (अमेरिकी कंग्रेस) मा जुन मात्रामा चीनविरोधी भावना छ, त्यसले राजनीतिक विस्फोटन गराउन सक्छ । अर्को शब्दमा भन्ने हो भने चीन–अमेरिका सम्बन्ध न्यानो हुँदै गएको संकेत भए तापनि ताइवान मुद्दा र औद्योगिक आपूर्ति शृंखलाजस्ता समस्या समाधान हुन सकेको छैन र अमेरिकी आन्तरिक कारणले गर्दा चीन–अमेरिका सम्बन्ध जुनसुकै वेला पनि बिग्रिन सक्ने खतरा पनि उत्तिकै छ ।

यसबारे अमेरिकामा धेरै बहस सतहमा आएको देख्न सकिन्छ । उदाहरण, वाल स्ट्रिट जर्नलमा प्रकाशित एक लेखले पहिले नै ‘अमेरिकामा घरेलु राजनीतिक प्राथमिकताका कारण नीति–निर्माताबाट चीनको धम्कीप्रति आवश्यकताभन्दा बढी उत्तेजित भएर प्रतिक्रिया आउन थालेका छन्... । चीनको धम्कीमा भएको बहुपक्षीय सहमतिले चीनप्रतिको विशेष नीतिको लागत र फाइदाबीचका सम्बन्धमा समझदारीपूर्ण सोचका लागि निकै कम ठाउँ बचेको छ’ भन्दै औँल्याएको थियो । यसबाहेक केही अमेरिकी विज्ञले वासिंगटनलाई आफ्ना कार्यमा विवेक प्रयोग गर्न आग्रह गरेका छन् । उदाहरण, अमेरिकाले ताइवान स्ट्रेट (समुद्रीपट्टी) बाट युद्धपोत आरपार गराउने प्रवृत्तिलाई आधामा झार्न सुझाब दिएका छन् । यी बुद्धिमत्तापूर्ण आवाजलाई वासिंगटनका नीति विशेषज्ञले गम्भीरतापूर्वक लिन आवश्यक छ ।

उसो त चीन–अमेरिका सम्बन्धका धेरै आयाममा धेरै अनिश्चितता छन् । तर, एउटा कुरा भने निश्चित छ, त्यो हो चीनको स्थिरताले चीन–अमेरिकामा अनुकूल प्रभाव पार्नेछ । यस प्रकारको चिनियाँ स्थायित्वले एक जिम्मेवार प्रमुख मुलुकका रूपमा हाम्रो मनोवृत्ति, अमेरिकाप्रतिको हाम्रो कूटनीतिक सिद्धान्त र नीतिको निश्चितता मात्र समावेश गर्दैन, बरु यसले चरणबद्ध रूपमा व्यापक शक्तिको विकासलाई महसुस गर्दै ‘आफ्नो काम राम्रोसँग गर्नुपर्छ’ भन्ने चीनको आग्रह पनि समावेश गर्छ । वास्तवमा यसले समयको मागलाई सम्बोधन गर्छ । हामी सन् २०२३ मा चीन–अमेरिका सम्बन्धमा सुधार आउनेछ भन्ने आशा राख्छौँ तर ‘तीव्र बतास, ज्वारभाटा र घातक आँधी आए पनि’ हामी विचलित हुनेछैनौँ ।

चुनौतीका चाङको सामना गर्दै विश्वलाई सही दिशातर्फ डोर्‍याउन ठूला देश उदाहरणीय बन्नुपर्छ । विगत एक वर्षमा हामी दुई ठूला देश चीन र अमेरिका एकअर्कासँग मिल्ने सही मार्गको निरन्तर खोजीमा छौँ, त्यसक्रममा हामीले अत्यन्त संयम र सद्भावना प्रस्तुत गरेका छौँ । नयाँ वर्षमा दुई देशले एकअर्काको घरेलु तथा विदेश नीति एवं रणनीतिक नियतलाई कसरी सही ढंगले हेर्ने भन्नेमा ध्यान दिनुपर्छ अर्थात् टकरावभन्दा वार्ताका स्वर बढाउनतर्फ लाग्नुपर्छ । वासिंगटनले एउटाको क्षतिमा अर्काको नाफा हुने ‘जिरो सम गेम’को मानसिकता त्यागेर परस्पर हित निम्त्याउने ‘विन विन’को रणनीतितर्फ ध्यान दिनुपर्छ ।  
(चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको मुखपत्र ग्लोबल टाइम्सको ३ जनवरीको सम्पादकीयको अनूदित अंश)