- वि.सं २o८१ माघ २१ सोमबार
कञ्चनपुरको बेलौरी नगरपालिका– ६ भुराकोटस्थित पुरैनी ताल चरा अवलोकन गर्नेको गन्तव्यका रूपमा विकसित हुँदै गएको छ । ताल क्षेत्रमा आहारा खोज्दै गरेका, उड्दै गरेका, तालमा जलविहार गर्दै गरेका चरा सहजै अवलोकन गर्न सकिन्छ । विद्यार्थी र संरक्षण समूहमा आबद्ध युवाहरू चरा हेर्नका लागि पुग्ने गरेका छन् ।
चराप्रति चासो राख्ने आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकसँगै अनुसन्धानकर्ता पनि ताल क्षेत्रमा पुग्ने गरेको भुराकोटका स्थानीय दिनेश चौधरीले बताए। ‘पहिले तालमा एकनासको पानी हुँदा चराको संख्या निकै बढी हुने गरेको थियो,’ उनले भने, ‘हाल ताल क्षेत्रमा बढ्दो अतिक्रमण र आहाराको कमीले चराको संख्या घट्दै जान थालेको छ।’
तालमा ५५ प्रजातिका जलपक्षी पाइने गरेका छन् । एकैतालमा धेरै प्रजातिका चरा फेला पर्ने शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जबाहिर यो ताल मात्रै रहेको छ। नेपाल पक्षी संरक्षण संघ (बिसिएन)का चराविज्ञ हिरुलाल डगौराका अनुसार ३० बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको तालमा सिलसिले हाँस, नकटा, कुर्मा, लामऔँले, जलअप्सरा, बगाले सिम कुखुरा, सानो जलेवा, सारस, घुँघिडीफोर गरुड, भुँडिफोर गरुड, बकुल्लाका प्रजाति पाइने गरेका छन्।
यसैगरी, कैलेहाँस, बिजला गैरी हाँस, हरियो टाउके हाँस, सुनगजुरे हाँस, खडखडे हाँस, सुइरे पुच्छे, कल हाँस, मालक हाँसलगायत ताल क्षेत्रमा रहेको चराविज्ञ डगौराले बताए।
रैथाने प्रजातिका जलपक्षी बाह्रै महिना ताल क्षेत्रमा हेर्न पाइन्छन् भने आगन्तुक चरा हिउँदका वेला मात्रै ताल क्षेत्रमा रहने गर्दछन् । गर्मी समय सुरु हुनुअगावै आगन्तुक चरा पुरानै क्षेत्रमा फर्कने गरेका छन्।
तालमा सन् २०१७ मा गरिएको सर्वेक्षणमा दुई हजार दुई सय जलपक्षी फेला परेका थिए। त्यसको नौ वर्षपछि सन् २०२५ मा आइपुग्दा चराको संख्या घटेर सात सय पाँच पुगेको छ। ‘तालवरिपरिको सीमसार क्षेत्र प्रत्येक वर्ष मासिँदै जान थालेपछि केही वर्ष यतादेखि चरा ताल क्षेत्रमा कम मात्रामा देखिने गरेका छन्,’ चरा विज्ञ डगौराले भने, ‘विषादी प्रयोग गरी अवैध रूपमा चरा मार्ने कार्यले पनि संरक्षण गर्न चुनौती छ।’
स्थानीय तहले ताल संरक्षण गर्नुपर्नेमा उनी जोड दिन्छन्। चराको अवलोकन गर्नका लागि केही वर्षदेखि ताल क्षेत्रमा आन्तरिक पर्यटकसमेत पुग्न थालेका छन् । नगरपालिका– ६ का वडाध्यक्ष भोजराज चौधरी ताल संरक्षणका लागि प्रयास जारी रहेको बताउँछन्। ‘ताल क्षेत्रमा भइरहेको अतिक्रमण हटाउने र जलकुम्भी हटाउनेबारे योजनावद्ध रूपमा अगाडि बढने योजना छ,’ उनले भने, ‘नगरपालिकाको कार्यपालिकामा प्रस्ताव राखेका छौँ, कार्यान्वयन हुने विश्वास छ।’
