- वि.सं २०८१ बैशाख १५ शनिबार
महाधिवेशन वा चुनावमा मात्र सक्रिय भएर पार्टी जीवन्त हुन सक्तैन, बाह्रै महिना सक्रिय बनाउनुपर्छ
कम्युनिस्ट बलियो अनि कांग्रेस कमजोर भएको अवस्थामा पहिलो संविधानसभाले एक थान संविधान दिन सकेन । कांग्रेस सबैभन्दा बलियो पार्टी भएका वेला कांग्रेसकै नेतृत्वमा दोस्रो संविधानसभाले संविधान दियो । त्यसैलाई कार्यान्वयन÷संस्थागत गर्ने एजेन्डा बोकेर चुनावमा जाँदा १६५ संघीय संसदीय क्षेत्रमध्ये २३ सिटमा मात्र कांग्रेस किन ? उपलब्धि हाम्रै नेतृत्वमा हासिल हुने, तर संस्थागत गर्ने वेला हाम्रो शर्मनाक हार हुने अनि कम्युनिस्टहरू झन्डै दुईतिहाइले आउने । यस्तो नतिजा आउनुमा नेतृत्व (पार्टी सभापति)को कमजोरी छ, तर उहाँ मान्न तयार हुनुहुन्न ।
चुनावमा मतदाताले पार्टी मात्र हेर्दैन, चुनाव जिताएपछि सरकार कसको नेतृत्वमा बन्छ भन्ने पनि सोचिरहेको हुन्छ । यसरी सोच्दा मतदाताले शेरबहादुर देउवालाई विश्वास गर्न नसकेकै हो, नरुचाएकै हुन् । कांग्रेसको १३औँ महाधिवेशनबाट निर्वाचित भएपछि देउवाले तदनुरूप आस जगाउन सकेनन् । पार्टीको विधानले महाधिवेशन भएको दुई महिनाभित्र पार्टीका विभागहरू गठन गर्नुपर्छ भन्थ्यो । दुई महिना हैन, दुई वर्ष पनि होइन, चार वर्षमा पनि विभागहरू गठन हुन सकेनन् । यस्तो नेतृत्वमा सरकार बनेर राम्रो काम हुुन्छ भनेर मतदाताले कसरी पत्याउँछ ? नेतृत्व कमजोर भएको हुँदा कांग्रेस कमजोर देखियो अनि कम्युनिस्टहरूले संविधानमाथि घन बजार्न थाले । प्रतिनिधिसभाको असंवैधानिक विघटन त्यो पनि दुई–दुईचोटि, चानचुने कुरा हो ? यसबाट बुझ्नुपर्यो, कांग्रेस कमजोर हुनासाथ लोकतन्त्रमाथि खतरा आउँछ । यसैले लोकतन्त्र जोगाउन पनि कांग्रेस जोगाउनुपर्यो । कांग्रेस जोगाउन तदनुरूपको नेतृत्व चौधौँ महाधिवेशनबाट आउनुपर्यो ।
आमचुनावमा पराजित भएपछि पार्टीका महामन्त्री (डा. शशांक कोइराला)ले सर्वसम्मत संसदीय दलको नेता हुने इच्छा जाहेर गर्नुभएको थियो । ‘देउवालाई मनाउनुस्, हामी त तयार छौँ, तर देउवा नै संसदीय दलको नेता बन्ने हो भने चाहिँ सर्वसम्मत हुन दिँदैनौँ, चुनाव जितेर बन्नुपर्छ’ भनेको हो । शेरबहादुरजी राजनीतिको माहिर खेलाडी, अरूलाई नेता बन्न किन दिनुहुन्थ्यो । ‘मैले बोलेको मै बुझ्दिनँ, अरूले के बुझ्ला’ भनेर आफैँमाथि जोक गर्ने देउवाको बोली नबुझिएला, तर राजनीतिको एकदम चतुर ‘मास्टर मेनुपुलेटर’ हो । अरूको चाहना के छ, कमीकमजोरी के छन्, कसरी प्रभाव पार्न सकिन्छ, बुझेर ट्याक्कै काम निकाल्न सक्नुहुन्छ ।
त्यो सम्झिँदा त उहाँकै ज्योतिषीको भविष्यवाणी (सातचोटि प्रधानमन्त्री) पूरा हुन्छ कि क्या हो जस्तो पनि लाग्छ । पाँचचोटि त भइसक्नुभयो । तर, सभापति चतुर भएर के गर्नु, पार्टीको बेहाल छ । मान्छेहरू बिपी/गणेशमानले बनाएको पार्टी, यस्तो पाराले नि कहीँ चल्छ भनेर प्रश्न गर्छन् । पञ्चायतविरुद्ध लडेका, कुनै पदमा नरहेका त्यागीहरू झनै चिन्तित छन् । यस्तै त्यागीहरूले ‘अब तिमी नै अघि नबढी हुँदैन’ भनेर हौस्याएकाले पार्टी सभापतिमा उम्मेदवार हुने निधो गरेको हुँ । मौका आएको छ, सही नेतृत्व छनोट गरे पार्टी पुनश्चः बलियो हुनेछ, नत्र असान्दर्भिक भएर जानेछ । त्यो जमानामा राणाविरुद्ध संघर्ष गरेको, चार सहिदको रगतले सिँचिएको प्रजा परिषद् आज कहाँँ छ ? यसैले कांग्रेसको अवस्था कहिल्यै त्यस्तो हुँदैन भनेर ढुक्क नबसौँ ।
झन्डै दुईतिहाइ बहुमतको कम्युनिस्ट सरकारले के गर्यो त भन्दा संघीय कानुनहरू नै बनाइदिएन । यसैले संघीयताको जरा मजबुत हुन सकिराखेको छैन । प्राप्त अधिकार सुरक्षित रहने ग्यारेन्टी गरौँ । संघीयता संस्थागत गरौँ । हरेक नेपालीलाई जीविकोपार्जनमा स्तरोन्नति चाहिएको छ । यसका लागि उचित आर्थिक नीति अपनाउनुपर्यो, त्यसका लागि पहिले कांग्रेस ठीक हुनुपर्यो । कांग्रेस देखिनुपर्यो । कांग्रेसको रोग कस्तो छ भन्दाखेरि महाधिवेशन वा चुनाव आएपछि जताततै कांग्रेसी देखिन्छन् ।
कार्यक्रम सकिएपछि दूरबिन लगाएर हेर्दाखेरि अलिअलि त्यो पनि कतै ए, कतै बी त कतै सी कांग्रेस देखिन्छ, नेपाली कांग्रेस त कहाँ हो कहाँ ! महाधिवेशन वा चुनावमा मात्र सक्रिय भएर पार्टी जीवन्त हुन सक्तैन । बाह्रै महिना सक्रिय बनाउनुपर्छ । वैचारिक रूपमा लोकतान्त्रिक र समयसापेक्ष कांग्रेस आफैँमा राम्रो पार्टी हो । विचारधाराका लागि संघर्षको गौरवपूर्ण इतिहास छ । डेलिभर गर्नै नसकेको पनि त होइन । संविधान पछिल्लो उदाहरण हो । कम्युनिस्टले नसकेको काम कांग्रेस नेतृत्वमा छँदा डेलिभर भएको हो । तैपनि, संस्थागत भएर पर्याप्त परफर्म गर्न सकिराख्या छैन ।
०१७ सालको ‘कु’ हुँदा ५–६ वर्षको थिएँ । सिद्धान्त र आदर्शको राजनीति गर्नेले कति हण्डर खान्छन् भन्ने त भोगेर हुर्केको हुँ । गणेशमान–मंगलादेवीको छोराले त कत्रो कष्ट भोगेको छ भने जिल्ला–जिल्ला, गाउँ–गाउँमा कांग्रेसको अलख जगाउने परिवारले कति कष्ट भोगेको होला, कति आँसु र पसिना पार्टीमा सिँचेको होला, सम्झिँदा मात्र पनि भावुक हुन पुग्छु । मैले नै भर्याङ लगाएर पोस्टर टाँसेको छु, भित्तेलेखन गरेको छु । अरूले झन् कति पसिना बगाए होलान् ? नेविसंघको केन्द्रीय नेतृत्वमा पुग्ने सम्भावनाका बाबजुद जिल्लाको राजनीति रोजेँ । जनआन्दोलनमा काठमाडौंको आन्दोलन संयोजन गरेँ । विभिन्न जिम्मेवारीमा काम गरेँ । अनुभव छ, भोगेको छु । म साधारण कार्यकर्ताबाट माथि उक्लिँदै गिरिजाप्रसाद कोइराला सभापति छँदा उपसभापति भइसकेँ । कांग्रेसको पहिलो निर्वाचित महामन्त्री मै । संसदीय दलको उपनेता भइसकेँ । ज्ञानेन्द्रले सत्ता लिएपछि शाही आयोग गठन गरियो ।
वैचारिक रूपमा लोकतान्त्रिक र समयसापेक्ष कांग्रेस आफैँमा राम्रो पार्टी हो । विचारधाराका लागि संघर्षको गौरवपूर्ण इतिहास छ । डेलिभर गर्नै नसकेको पनि त होइन । संविधान पछिल्लो उदाहरण हो । कम्युनिस्टले नसकेको काम कांग्रेस नेतृत्वमा छँदा डेलिभर भएको हो ।
बोल्न डराएर मान्छे थुरुथुरु थिए । कुरामा क्रान्तिकारी सुनिने कम्युनिस्टहरू बयान दिन लुरुलुरु शाही आयोग जाँदै थिए । सबभन्दा पहिला मै बोलेँ । शेरबहादुर देउवाले पञ्चायतविरुद्ध गणेशमानको परिवारले हण्डर खाएको सम्झाउँदै अब फेरि हण्डर खान निहुँ नखोज्नु भनेर शाही आयोगविरुद्ध नबोल्न सचेत गराएका थिए । मैले टेरिनँ । दशौँ महाधिवेशन पोखरामा गर्ने भनेर मिति घोषणा भइसकेपछि १६ वटा जिल्ला कार्यसमिति भंग गर्ने केन्द्रीय कार्यसमितिको निर्णयविरुद्ध अभियानै छेडियो । गिरिजाप्रसाद कोइराला जस्तो महान् पार्टी सभापतिले कार्यसमितिबाटै निर्णय गराएको कदमलाई चुनौती दिने भन्दै भजनमण्डलीले मेरो अभियानलाई ख्यालठट्टामा उडाउन नखोजेको होइन । जिल्ला कार्यसमिति नै भंग गर्दिएको हुनाले महाधिवेशनमा केन्द्रीय सदस्यमा उठेँ । शैलजा आचार्य र रामचन्द्र पौडेलपछि सबैभन्दा धेरै भोट ल्याएर जितेपछि जिल्लाबाट केन्द्रीय राजनीतिमा प्रवेश भयो ।
उहिले रत्नपार्कमा बसेर कान दुखेको, आँखा बिझेको, नाक दुखेको जे भए पनि हिमालय तेल भने जस्तै कांग्रेसका सबै रोगको निदान हो, यसको सिस्टमलाई संस्थागत गर्ने । विधिसम्मत तवरले चलाउने । यसका लागि नेतृत्व उचित हुनुपर्यो । चौधौँ महाधिवेशन हुनासाथ सबै ६ हजार ७४३ वडा समितिलाई कार्यक्रम दिइनेछ । वडाले सबैभन्दा पहिले स्थानीय शिक्षक, बुद्धिजीवी, सामाजिक अभियन्ता आदि सहभागी कार्यक्रम आयोजना गरी अबको कांग्रेसको दिशाबारे गहन छलफल गरी लिखित सुझाब पालिका समितिलाई दिनेछ । सबै ७५३ पालिका समितिले पालिकास्तरमा छलफल गरी ३३० प्रदेश निर्वाचन क्षेत्र समिति र १६५ संघीय निर्वाचन क्षेत्र समितिमा पठाउनेछ । ७७ जिल्ला समितिले फेरि स्थानीय अर्थशास्त्री, योजनाविद् आदि सम्मिलित कार्यक्रम गरी तलबाट आएको प्रतिवेदनलाई अपडेट गरी प्रदेश एकाइमा फरवार्ड गर्नेछ । प्रदेश समितिले फेरि गहन छलफल गरी तलबाट आएको प्रतिवेदन अपडेट गरी केन्द्रमा पठाउनेछ । केन्द्रले त्यसमा बृहत् छलफल गरी फाइनल गरेर स्थानीय चुनावअघि नै प्रतिज्ञापत्र तयार पार्नेछ ।
पार्टीमा आबद्ध, शुभेच्छुक, विज्ञ आदि गरी लाखौँको सहभागितामा लेखिएको प्रतिज्ञापत्रले बेरोजगारी, असमानता, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि आदि सबै नीतिमा मार्गनिर्देश गर्नेछ । कृषिप्रधान देश भन्या छ, हरेक वर्ष खेतीकै वेला मल अभाव हुन्छ । अब दीर्घकालीन नीति तय नगरी हुन्न । तेह्रौँ महाधिवेशन नेतृत्वले कुनै कार्यक्रमै दिन आवश्यक ठानेन । ‘खालि आफ्नै नेतालाई खुइल्याउन खोज्छ’ भनेर भजनमण्डली मेरो विरोध गर्छन् । मलाई शेरबहादुरविरोधीको रूपमा चित्रित गर्ने प्रयत्न पनि भएको छ । गर्न नहुने काम गर्या छ, गर्नुपर्ने काम गर्या छैन, सच्याउन दबाब दिनु पनि कहीँ खुइल्याउनु हुन्छ र ? हामी त राजनीति सेवा हो भन्ने बिपी, गणेशमानको स्कुलिङबाट आएका हौँ । अहिले त सेवा कता पुग्यो कता, खालि मेवा खाने दाउमा छन् । मेवा अति खाएपछि जे हुने गर्छ, त्यही भइराख्या छ ।
मरेँ भने हो पार्टी सभापतिमा मेरो उम्मेदवारी नपर्ने, नभए उम्मेदवारी त पर्यो पर्यो । अब अगाडि बढ्यो बढ्यो भनेर होला मेरा विरुद्ध दुष्प्रचार सुरु गरिएको छ । हालै ‘काठमाडौंबाहिर कसले पो चिन्छ र’ भनेछन् । कसले चिन्छ भन्ने त दशौँ महाधिवेशनमै देखिएको हो, बाह्रौँ महाधिवेशनमा पनि देखियो । अझ पुग्या छैन भने आगामी महाधिवेशनमा पनि देखाऔँला । प्रकाशमानको भोटै छैन भन्छन् । खुला प्रतिस्पर्धा गरौँ, भोट कसको छ, कसको छैन थाहा भइहाल्छ । देश देखेकै छैन पनि भन्दिया छन् । प्रतिबन्धित कालमै गणेशमानजी, किशुनजी, गिरिजाबाबुसँग देशदौडाहाहरू गरेँ । त्यो अझै पनि जारी छ ।
अहिलेको जस्तो फलानो ठाउँमा पुगेँ भनेर फेसबुकमा फोटा नराखे घरको घरै बसेको मानिने हो र ? ७७ जिल्ला त घुमेकै छु । नेवारलाई मात्र माया गर्छ भन्ने अर्को दुष्प्रचार छ । नेवारीमा ‘ओल ओल’ भन्छ, अर्थात् ‘आयो आयो’ । तर, के आयो के आयो, थाहा छैन । हो त्यस्तै ओल ओल गर्न खोजिएको छ । तर, यसमा दुःखी छैन, खुसी छु– बलियो उम्मेदवार भएर न आक्रमण गर्या हुन्, कमजोर भएको भए कसले कुरा काट्थ्यो र ! सुदृढ लोकतन्त्रका लागि सुदृढ कांग्रेस, सुदृढ कांग्रेसका लागि सबल नेतृत्व, सबल नेतृत्वमार्फत नागरिकको जीविकोपार्जनमा स्तरोन्नति हुनेखाले आर्थिक कार्यक्रममा काम अनि सुशासन । मेरा एजेन्डा यिनै हुन् ।
हामी त राजनीति सेवा हो भन्ने बिपी, गणेशमानको स्कुलिङबाट आएका हौँ । अहिले त सेवा कता पुग्यो पुग्यो, खालि मेवा खाने दाउ । मेवा अति खाएपछि के हुन्छ ? (सिंहले बिहीबार पत्रकार भेटघाटमा व्यक्त गरेका विचारमा आधारित)
