फिलिपिन्सका पूर्वराष्ट्रपति डुटेर्टे लागुऔषध हत्या प्रकरणमा आइसिसीको वारेन्टमा पक्राउ

फिलिपिन्सका पूर्वराष्ट्रपति रोड्रिगो डुटेर्टेलाई मानवताविरुद्धको अपराधको मुद्दामा अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालत (आइसिसी)को आदेशमा मंगलबार मनिलाको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पक्राउ गरिएको फिलिपिन्स सरकारले जनाएको छ ।

हङकङबाट आइपुगेपछि डुटेर्टेलाई पक्राउ गरिएको थियो र प्रहरीले आइसिसीको आदेशमा उनलाई हिरासतमा लिएको थियो । पूर्वराष्ट्रपतिको अवैध लागुपदार्थविरुद्धको घातक कारबाहीमा भएको सामूहिक हत्याको अनुसन्धान गरिरहेको राष्ट्रपति फर्डिनान्ड मार्कोसको कार्यालयले विज्ञप्तिमा बताएको छ ।

‘उनी आइपुगेपछि महान्यायाधिवक्ताले पूर्वराष्ट्रपतिलाई मानवताविरुद्धको अपराधका लागि गिरफ्तारी वारेन्टका लागि आइसिसीको सूचना तामेल गर्नुभयो,’ सरकारले भन्यो, ‘उहाँ अहिले अधिकारीहरूको हिरासतमा हुनुहुन्छ ।’

आकस्मिक गिरफ्तारीले विमानस्थलमा हंगामा मचायो । त्यहाँ वकिल र डुटेर्टेका सहयोगीहरूले उनलाई प्रहरी हिरासतमा लिएपछि चिकित्सक र वकिलहरूसँगै उनलाई नजिक आउनबाट रोकेको भन्दै चर्को स्वरमा विरोध गरे । ‘यो उहाँको संवैधानिक अधिकारको उल्लंघन हो,’ डुटेर्टेका निकट सहयोगी सेन बोङ गोले पत्रकारहरूलाई भने ।

डुटेर्टेको गिरफ्तारी र पतनले अवैध लागुऔषधविरुद्ध उनको रक्तपातपूर्ण दमनका पीडितहरूका परिवारलाई स्तब्ध पार्‍यो र रुवायो । ‘यो न्यायका लागि ठुलो, लामो समयदेखि प्रतीक्षा गरिएको दिन हो,’ मनिला महानगरमा सन् २०१७ अगस्टमा लागुऔषधविरोधी कारबाहीका क्रममा प्रहरीले मारेका किशोरका काका र्‍यान्डी डेलोस सान्तोसले भने, ‘अब हामीले न्याय चलिरहेको महसुस गरेका छौँ । शीर्ष प्रहरी अधिकारीहरू र गैरकानुनी हत्यामा संलग्न सयौँ प्रहरी अधिकारीहरूलाई पनि हिरासतमा लिइनुपर्छ र दण्डित गरिनुपर्छ भन्ने हामीले आशा गरेका छौँ ।’

उनका भतिजा कियान डेलोस सान्तोसको हत्या गर्ने तीन प्रहरी अधिकारीलाई सन् २०१८ मा उच्च प्रोफाइल हत्याका लागि दोषी ठहर गरिएको थियो । उच्च प्रोफाइल हत्याका कारण डुटेर्टेलाई त्यस समयमा उनको क्रूर लागुऔषधविरोधी कारबाही अस्थायी रूपमा निलम्बन गर्न प्रेरित गरेको थियो ।

फिलिपिन्समा न्याय नपाइने भएकाले आइसिसीको सहयोग लिने निर्णय गरेका शंकास्पद न्याय, तर हत्याका पीडितहरूका परिवारका चिन्तालाई प्रतिबिम्बित गर्दै लागुऔषधविरोधी अभियानमा संलग्न कानुन प्रवर्तकहरूविरुद्ध यो सजाय अहिलेसम्म कम्तीमा तीनमध्ये यो एक थियो ।

डुटेर्टेलाई प्रहरीले कहाँ लगेको भन्ने तुरुन्त स्पष्ट भएन । सरकारले ७९ वर्षीय पूर्वराष्ट्रपतिको स्वास्थ्य अवस्था राम्रो रहेको बताएको छ ।

सन् २०११ नोभेम्बर १ देखि सन् २०१९ मार्च १६ सम्म डुटेर्टे दक्षिणी सहर दावाओका मेयर रहेका वेला आइसिसीले उनीअन्तर्गत लागुऔषध हत्याहरूको अनुसन्धान सुरु गरेको थियो । डुटेर्टेले सन् २०१९ मा फिलिपिन्सलाई रोम विधानबाट फिर्ता लिए । यो मानव अधिकार कार्यकर्ताहरूका अनुसार जवाफदेहिताबाट बच्ने उद्देश्यले गरिएको थियो ।

डुटेर्टे प्रशासनले सन् २०२१ को अन्त्यमा विश्वव्यापी अदालतको अनुसन्धानलाई निलम्बन गर्न कदम चालेको थियो र फिलिपिन्सका अधिकारीहरूले पहिले नै उही आरोपहरू हेरिरहेका थिए भन्ने तर्क गर्दै आइसिसी–अन्तिम उपायको अदालतको क्षेत्राधिकार नभएको तर्क गरेको थियो ।

आइसिसीका अपिल न्यायाधीशहरूले सन् २०२३ मा अनुसन्धान पुनः सुरु गर्न सकिने फैसला गरे र डुटेर्टे प्रशासनको आपत्तिलाई अस्वीकार गरे ।

नेदरल्यान्ड्सको हेगमा रहेको आइसिसीले नरसंहार, युद्ध अपराध र मानवताविरुद्धको अपराधलगायतका सबैभन्दा जघन्य अन्तर्राष्ट्रिय अपराधमा संदिग्धहरूलाई मुद्दा चलाउन देशहरू अनिच्छुक वा असमर्थ हुँदा कदम चाल्न सक्छ ।

सन् २०२२ मा डुटेर्टेको उत्तराधिकारी बनेका र पूर्वराष्ट्रपतिसँगको कटु राजनीतिक विवादमा फसेका राष्ट्रपति फर्डिनान्ड मार्कोस जुनियरले विश्वव्यापी अदालतमा पुनः सामेल नहुने निर्णय गरेका छन् ।

तर, मार्कोस प्रशासनले यदि आइसिसीले अन्तर्राष्ट्रिय प्रहरीलाई तथाकथित रेड नोटिसमार्फत डुटेर्टेलाई हिरासतमा लिन आग्रह गर्‍यो भने सहयोग गर्ने बताएको छ । यो विश्वव्यापी कानुन प्रवर्तन एजेन्सीहरूलाई अपराध संदिग्ध पत्ता लगाउन र अस्थायी रूपमा पक्राउ गर्न गरिएको अनुरोध हो ।