रोकिएन विमानस्थलबाट हुने मानव तस्करी, दुबईमा मात्रै दैनिक २५० महिलाको तस्करी

- दुबई भनेर लगिएको, कुवेत पुर्‍याइयो
- १८ घण्टा काम, ७० वर्षीय वृद्धबाट यौन शोषण
- नेपाल फर्किन माग गर्दा नौ महिनासम्म बन्धक

भक्तपुरकी ३३ वर्षीया माया शर्मा (परिवर्तित नाम) वैदेशिक रोजगारमा जाने मनस्थितिमा थिइन् । एकल आमा रहेकी उनलाई छोरी हुर्काउने जिम्मेवारीले पनि वैदेशिक रोजगारमा जान उत्प्रेरित गरिरहेको थियो । यही क्रममा उनको भेट मोरङ रंगेली नगरपालिका– ३ का ५७ वर्षीय कृष्ण अधिकारी भनिने झयन्द्रप्रसाद अधिकारीसँग भयो । उनले आफू वैदेशिक रोजगारीमा जान खोजेको बताइन् । अधिकारीले पनि उनलाई मासिक ४० हजार रुपैयाँमा दुबईको प्रतिष्ठित कम्पनीमा पठाइदिने प्रलोभन दिए । र, त्यसका लागि दुई लाख रुपैयाँ लाग्ने बताए । 

मायाले ऋण गरेर दुई लाख रुपैयाँ अधिकारीलाई ललितपुरको सातदोबाटोस्थित डेरामा लगेर बुझाइन् । उनी जब भिजिट भिसामा दुबई पुगिन्, अनि उनको दुर्दिन सुरु भयो । उनलाई दुबईमा नेपालीले नै सञ्चालन गरेको होस्टेल (सेफ हाउस, जहाँ घरेलु मजदुरका लागि लगिएका नेपाली महिला राख्ने गरिन्छ)मा लगियो । तर, उनलाई एजेन्टले कम्पनीमा काम लगाएन । प्रतिमहिना ३५ हजार रुपैयाँ दिने प्रलोभनमा सोही होस्टेलमा घरेलु मजदुर बनायो । 

काम त उनको होस्टेलमा राखिएका महिलालाई खाना पकाउने, भाँडा माझ्ने र सरसफाइ गर्ने भनिएको थियो । तर, सञ्चालकले उनीमाथि यौन शोषणसमेत गर्न थाल्यो । यही क्रममा शर्मा गर्भवती भइन् । उनलाई होस्टेल सञ्चालकले गर्भपतनका लागि दबाब दिन थाल्यो । नमानेपछि सञ्चालकले उनलाई विवाह गर्ने प्रलोभन दियो । यसका लागि उनको सर्त थियो– सुरुमा गर्भपतन अनि विवाह । प्रलोभनमा परेकी उनी गर्भपतनका लागि नेपाल आइन् । र, बल्खुस्थित वयोधा अस्पतालमा गर्भपतन गरिन् । र, पुनः दुबई गइन् । तर, होस्टेल सञ्चालकले उनीसँग विवाह गर्न इन्कार गरे । बदलामा कुवेतस्थित राम्रो कम्पनीमा मासिक ६७ हजार पाँच सय रुपैयाँ कमाइ हुने गरी काम लगाइदिने प्रलोभन दिए । 

आर्थिक अभावले जर्जर बनेकी उनी कुवेत गइन् । कुवेतमा श्रीलंकन नागरिकले सञ्चालन गरेको होस्टेल (सेफ हाउस, जहाँ घरेलु मजदुरका लागि विभिन्न मुलुकबाट ल्याइएका महिला राख्ने गरिन्छ)मा लगेर उनलाई राखियो । उनको अर्को दुर्दिन पुनः सुरु भयो । श्रीलंकन नागरिकले उनको मोबाइल फोन, पासपोर्टलगायत सबै कागजात खोस्यो । उनलाई कोठामा बन्धक बनायो । निरन्तर यौन शोषण गर्‍यो । नेपाल फर्कन खोज्दा बल्ल उनलाई थाहा भयो– दुबईस्थित नेपाली एजेन्टले उनलाई ६ लाख ७५ हजार रुपैयाँमा बेचिसकेका रहेछन् ।

१८ घण्टा काम, ७० वर्षीय वृद्धबाट यौन शोषण
आर्थिक विपन्नतामा जुधिरहेकी काठमाडौंकी ३० वर्षीया नेहा नेपाल (परिवर्तित नाम) वैदेशिक रोजगारमा जाने योजनामा थिइन् । उनको भेट सिन्धुपाल्चोकको जुगल गाउँपालिका– ३ का ३२ वर्षीय ङेमा लामासँग भयो । उनले प्रतिमहिना ६५ हजार रुपैयाँ कमाउने गरी घरेलु मजदुरका रूपमा कुवेत पठाइदिने प्रलोभन दिए । 

आफ्नी श्रीमतीसमेत कुवेतमै रहेको हुँदा वर्किङ भिसा नै मिलाइदिने प्रलोभन लामाले दिए । यसका लागि ९५ हजार रुपैयाँ अग्रिम दिनुपर्ने बताए । नेहाले जोरपाटी पुगेर रकम दिइन् । त्यसको महिना दिनपछि भिसा आयो । उनी जब त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पुगिन्, बल्ल थाहा पाइन्– उनका लागि आएको भिसा वर्किङ नभई भिजिट रहेछ । उनी भिटिज भिसामै कुवेत पुगिन् । कुवेतस्थित लामाको एजेन्टले उनलाई ‘गोल्डेन विङ्स’ नामको कम्पनीमा लगिन् । र, भोलिपल्ट कुवेतस्थित शेखको घरमा घरेलु कामदारका रूपमा नियुक्त गरिन् । भाँडा माझ्ने, लुगा धुने, घर पुछ्नेसहित ७० वर्षीय वृद्धको हेरचाह गर्नुपर्ने उनको जिम्मेवारी थियो ।

१८ घण्टा खटिनुपर्ने भए पनि सुरुमा उनी चुपचाप काममा खटिइन् । तर, उनीमाथि जब ७० वर्षे वृद्धको यौन शोषण सुरु भयो, उनका दुःखका दिन सुरु भए । उनले आफूले पाएको पीडा ‘एजेन्ट’ लामालाई बताइन् । श्रीमान्सँग दुःख पोखिन् । आफूलाई नेपाल फर्काइदिन ‘एजेन्ट’ लामासँग आग्रह गरिन् । तर, उनले अर्को ठाउँमा लगेर तीन महिना बन्धक बनाइदिए । र, शेखकहाँ लगेर अझ कष्टकर काम लगाइदिए । पीडा ज्यादा भएपछि उनी जसोतसो भागेर कुवेतस्थित नेपाली दूतावास पुगिन् । तर, घर मालिकले उनीविरुद्ध प्रहरीमा उजुरी दियो । उनी पक्राउ परिन् । बुझ्दा थाहा भयो, उनलाई लामासहितको गिरोहले चार लाख ९८ हजार रुपैयाँमा घरेलु मजदुरका रूपमा बेचेका रहेछन् । 

नेपाल फर्किन माग गर्दा नौ महिनासम्म बन्धक
रुपन्देहीकी सविता यादव (परिवर्तित नाम) को रुपन्देहीको रोहिणी नगरपालिका– ४ का ५१ वर्षीय समसुद्दिन खाँ पठनसँग भेट भयो । उनले फ्री भिसा, फ्री टिकटमा प्रतिमहिना ४० हजार रुपैयाँ कमाइ हुने गरी ओमान पठाइदिने प्रलोभन दिए । तुरुन्त राजी भएकी यादवले आवश्यक कागजात बुझाइन् । करिब १५ दिनपछि उनको भिसा आयो । उनलाई भारतको मुम्बई लगियो । र, मुम्बईबाट ओमान । ओमानस्थित ‘अल फर्स अल लामा हाउस मेड सप्लाई’ नामको होस्टेलमा नौ दिन राखेपछि उनलाई अरबीको घरमा घरेलु मजदुरका रूपमा नियुक्त गरियो । उनले लुगा धुने, पोछा लगाउने, भाँडा माझ्ने, आइरन लगाउनेलगायत काम गर्नुपर्थ्यो । त्यसबाहेक उनले घरमालिकको यौन शोषण पनि सहनुपर्थ्यो । 

दैनिक १८ घण्टा काम गर्नुपर्दा उनी बिरामी परिन् । उनलाई अरबीले ‘अल फर्स अल लामा हाउस मेड सप्लाई’ कम्पनीमै फिर्ता पठाइदियो । उनले कम्पनीसँग नेपाल फर्काइदिन आग्रह गरिन् । तर, कम्पनीले अस्वीकार गर्‍यो । उनलाई एजेन्ट पठानले आठ सय कुवेती दिनार (तीन लाख ४९ हजार रुपैयाँ) मा बेचेका रहेछन् । उनी काम गर्न सक्ने अवस्थामा थिइनन् । उनलाई कम्पनीले नौ महिनासम्म बन्धक बनाएर राख्यो । यसबीच उनीविरुद्ध यौन शोषणका सयौँ घटना भए । उनले बल्लतल्ल नेपालस्थित परिवारमा सम्पर्क गरिन् । उनको फिर्तीका लागि परिवारका सदस्यले पठानलाई आग्रह गरे । तर, उनी एक लाख ९० हजार रुपैयाँ लिएर सम्पर्कविहीन भए । 

राम्रो कमाइ हुने प्रलोभन दिएर खाडी मुलुकमा नेपाली चेली बेचिएका माथिका केही प्रतिनिधि घटना मात्रै हुन् । उनीहरूलाई अनेक प्रलोभन दिई भिजिट भिसामा खाडी मुलुक पुर्‍याइएको थियो । र, पाँच लाखदेखि ६ लाख रुपैयाँसम्ममा एजेन्टले बेचेका थिए । कठिन प्रयत्नपछि तीन पीडितको अहिले उद्धार भइसकेको छ । तर, उद्धार हुन सकेका र जीवनमरणको दोसाँधमा संघर्ष गरिरहेका सयौँ नेपाली महिला खाडीमा छन् । 

मानव बेचबिखन तथा अनुसन्धान ब्युरोका प्रमुख एसएसपी ओम रानाले घरेलु मजदुरका रूपमा खाडी लगिएका महिलाका पीडा बयान गरिसाध्य नभएको बताए । ‘कानुनी रूपमा खाडी मुलुकमा घरेलु मजदुरका रूपमा नेपाली महिला लैजान पाइँदैन । तर, उनीहरू गैरकानुनी बाटोबाट भटाभट गइरहेका छन् । यसका लागि प्रयोग हुने भिजिट भिसा नै हो । दुःख पाउने पनि उनीहरूले नै हो । उनीहरूविरुद्ध श्रम र यौन शोषणका घटना त हुन्छन् नै, मानसिक र शारीरिक यातना पनि उत्तिकै हुन्छन् । हामीकहाँ आउने सोहीमध्येका केही घटना मात्रै हुन् । पीडितको बयानलाई आधार मान्ने हो भने यस्ता घटना खाडीका मुलुक कैयौँ छन्,’ उनले भने ।

तीन खालका एजेन्ट नेपालमा सक्रिय 
मानव बेचबिखन तथा अनुसन्धान ब्युरोका प्रवक्ता प्रवक्ता गौतम मिश्रका अनुसार मानव तस्करका लोकल, कन्ट्री र एब्रोड गरी तीन खालका एजेन्ट नेपालमा सक्रिय छन् । लोकल एजेन्टले गाउँघरबाट आर्थिक चपेटामा परेका महिला छनोट गर्छन् । उनीहरूलाई वैदेशिक रोजगारको सपना देखाउँछन् । र, जालमा फसाउँछन् । 

कन्ट्री एजेन्टको काम मुलुकभरका लोकल एजेन्टमार्फत आएका महिलालाई एकत्रित गर्नु, भिसा प्रक्रियाका सम्पूर्ण काम मिलाउनु, आवश्यक रकम असुल्नु र उनीहरूलाई भिजिट भिसामा दुबईलगायत मुलुकमा पठाइदिनु हो । जब महिला कन्ट्री एजेन्टमार्फत दुबई पुग्छन्, त्यसपछिको बाँकी काम एब्रोड एजेन्टबाट हुन्छ । एब्रोड एजेन्टका दुबईमा छुट्टै होस्टेल÷सेफ हाउस छन् । भिजिट भिसामा गएका महिलालाई सोही हाउसमा राखिन्छ । महिला जम्मा भइसकेपछि हाउसमा ओमान, कतार, कुवेत, इराकलगायत मुलुकबाट अर्का लोकल एजेन्ट आउँछन् । नेपाललगायत मुलुकबाट लगिएका महिलालाई सिँगारपटार गरेर राखिन्छ । र, उनीहरूसमक्ष स्टलमा उपस्थित गराइन्छ । 

रंग, रूप, उमेर, शरीर, मोटाइ, उचाइलगायत आधारमा महिलाको मोलतोल हुन्छ । जसले धेरै मूल्य भुक्तानी गर्छ, आकर्षक महिलालाई उसैले लिएर जान्छ । यसरी छनोट गरिएका महिलालाई एजेन्टले सीधै घरमालिकलाई दिँदैन । उसले आफ्नो कम्पनीमा लैजान्छ । केही महिला श्रम र यौन शोषणमा पर्छन् । घरेलु मजदुर आवश्यक परेका घर मालिकलाई कम्पनीमा आउन आह्वान गर्छ । महिलालाई उसले पुनः स्टलमा राख्छ । मोलतोल हुन्छ । र, आकर्षक मूल्य भुक्तानी गर्ने घर मालिकलाई एजेन्टले महिला जिम्मा लगाएर पठाइदिन्छ । 

‘भिजिट भिसा प्रयोग गरी नेपाली महिला दुबईमा लगिन्छ । उनीहरूलाई सेफ हाउसमा जम्मा गरिन्छ । उनीहरूको खरिदका लागि खाडीका विभिन्न मुलुकबाट अर्का एजेन्ट आउँछन् । महिलाको मोलतोल हुन्छ । जसले धेरै रकम भुक्तानी गर्छ, उसैले महिला लिएर जान्छ । सोही प्रक्रिया एजेन्टको मुलुकमा पनि हुन्छ । यसक्रममा महिलाविरुद्ध श्रम तथा यौन शोषणका घटना भइसकेका हुन्छन् । जब उनीहरू घर मालिककहाँ पुग्छन्, शोषणका यस्ता घटना अझ चरममा पुग्छ,’ ब्युरोका प्रवक्ता एसपी मिश्रले भने ।

भिजिट भिसामा दुबई जानेको लर्को 
त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलस्थित अध्यागमन कार्यालयका कर्मचारी र ट्राभल एजेन्टको मिलेमतोमा फर्जी कागजात बनाई विमानस्थलबाट मानव तस्करी हुने भएपछि सरकारले कानुनको केही अंश संशोधन गर्‍यो । जसको उद्देश्य थियो, फर्जी कागजातका आधारमा विमानस्थलबाट हुने मानव तस्करी रोक्नु । तर, यो नीतिले मानव तस्करी रोकिएन । अझ संगठित रूपमा मौलाइरहेको छ । प्रहरीका अनुसार दुबईमा मात्रै कम्तीमा दैनिक दुई सय ५० महिलाको तस्करी हुन्छ । जसका लागि प्रयोग हुने भिजिट भिसा हो । पहिला भिजिट भिसामा दुबई जानेका लागि नक्कली प्रहरी रिपोर्ट, १२ कक्षा पास गरेको नक्कली शैक्षिक प्रमाणपत्र, नक्कली बैंक स्टेटमेन्ट अनिवार्य गरिएको थियो । अहिले भिजिट भिसामा जान चाहनेका लागि होटेल बुकिङ, जहाजको टिकट र भिसा भए पुग्छ । तस्करले कानुनको यही दफा प्रयोग गरेर सजिलै मानव तस्कर गरिरहेका छन् । 

विगतमा भिजिट भिसामा दुबई जानेका लागि प्रहरी रिपोर्ट, १२ कक्षा पास गरेको शैक्षिक प्रमाणपत्र, बैंक स्टेटमेन्ट अनिवार्य थियो । जसका लागि फर्जी कागजात बनाउने मात्र नभई अध्यागमनका कर्मचारीसँग समेत सेटिङ मिलाउनुपर्थ्यो । त्यसो हुँदा मनग्य खर्च हुन्छ । तर, अहिले उल्लेखित कुनै कागजात जुटाउनु नपर्ने हुँदा मानव तस्करी सहज भएको छ । ब्युरोका प्रवक्त एसपी मिश्रले भने, ‘भिजिट भिसामा मानव तस्करी हुने दर घटेको छैन, बरु बढेको छ । हामीकहाँ आउने सूचनाले त्यस्तै देखाउँछ । सूचनाअनुसार नेपालको मात्र होइन, भारतको विमानस्थल हुँदै नेपाली महिलाको तस्करी भइरहेका छन् । तस्करले नेपाल र दुवईमा सञ्जाल नै खडा गरेको देखिन्छ ।’