सिंहदरबारबाट २५ किमि टाढाको बाढीले तहसनहस गाउँ, जहाँ राज्य अझै पुगेको छैन

स्थलगत रिपोर्ट

सिंहदरबारबाट करिब २५ किलोमिटर मात्रै दूरीमा घर भएका दक्षिण ललितपुरको कोन्ज्योसोम गाउँपालिका– ४ नल्लुका प्रेमबहादुर डिमडुङलाई सोध्नुपर्छ– जीवनको मूल्य के हो  ? किनभने उनले एक साताअघि मात्रै आएको बाढीमा मृत्युको साक्षात्कार गरेका छन् । गत शनिबार बिहान २ बजे घरनजिकैको खोल्सामा आएको बाढी घरभित्र पस्यो र उनको आधा शरीर डुबायो । उनले रातभर डाँडामाथि कुर्दै ज्यान भने बचाए । अझै पनि उनलाई त्यो दिन सपना हो कि विपना भन्ने छुट्याउनै गाह्रो परिरहेको छ ।

‘शुक्रबारदेखि पानी परिरहेकाले निदाउन सकेका थिएनौँ । शनिबार बिहानको २ बजेको हुनुपर्छ । सानो खोल्सामा आएको बाढी घरभित्र पसिहाल्यो । ह्वात्तै आएको पानीले आधा शरीर डुबाइहाल्यो । बल्लतल्ल झ्याल खोलेर ज्यान बचाउन सकेँ,’ उनले भने, ‘श्रीमतीलाई खोलाले बगाएर अलि तल पुर्‍यायो । खोलासम्मै पुर्‍याएको भए बगाउँथ्यो । बल्लतल्ल बाँचेपछि माथि डाँडातिर गएर रात कटायौँ ।’ 

प्रेमबहादुर डिमडुङ : आइतबारदेखि छोराबुहारीसँग चापागाउँ गएर बसेको छु । पुरिएको घरभित्र केही भेटिन्छ कि भनेर खोज्न आएको हुँ । तर, अहिलेसम्म मलाई कसैले कस्तो छ भनेर सोध्न आएन । तस्बिर : संजित परियार/नयाँ पत्रिका

प्रेमबहादुरले ज्यान त बचाए, अरू केही बचाउन सकेनन् । डाँडाबाट अलि तल बेँसीमा झरेका उनको घर बगायो । चारवटा भैँसी, बाख्रा १८ वटा, कुखुरा १८ वटासहित गोठको जग नै बगायो । कोदो रोपेको सानो टुक्रा बारीबाहेक तीन रोपनी बारी पनि बाढीपहिरोले बगायो । अहिले उनीसँग शरीरमा भएको एकसरो कपडाबाहेक केही छैन । यति हुँदा पनि उनलाई अझैसम्म कसैले कस्तो छ भनेर सोधेका छैनन् । ‘आइतबारदेखि छोराबुहारीसँग चापागाउँ गएर बसेको छु । पुरिएको घरभित्र केही भेटिन्छ कि भनेर खोज्न आएको हुँ । तर, अहिलेसम्म मलाई कसैले कस्तो दुःख छ भनेर सोध्न आएन,’ बिहीबार पुरिएको सामान नियाल्दै उनले भने । 

नल्लुकै जालमाया स्याङ्तानले घरको दायाँबायाँ भएको सानो खोल्सा बाढीमा परिणत होला र त्यही खोल्सामा आएको बाढीले यति धेरै क्षति गर्ला भनेर कल्पनासम्म गरेकी थिइनन् । बाढीले उनको दुईवटा टनेलमा लगाएको तरकारी खेती बगायो । दुःखजिलो गरेर बनाएको घर बस्न नहुने बनायो । तर, त्यही घरमा बस्नेबाहेक उनीसँग अर्को कुनै विकल्प छैन । ‘सानो खोल्सामा भेल आएसँगै ठुलो रुख आयो । गेग्रान आयो । घरभित्र भेल पस्यो । घरभित्रका सबै पुर्‍यो । घरनजिकैको बारीमा तोरी छरेको थियो, त्यो पनि बगायो,’ गहभरि आँसु बनाउँदै उनले भनिन्, ‘भूकम्पभन्दा अघि बल्लबल्ल बनाएको घरलाई अहिले बाढीले असर गर्‍यो । मैले दुई दिन लगाएर घर सफा गरेँ । सबैले धराप घर किन सफा गरेको भनेर गाली गरे । मलाई माया लाग्यो । म कहाँ जाने ? अब यस्तो घर बनाउन सक्दिनँ ।’ 

जालमाया स्याङ्तान : भूकम्पभन्दा अघि दु:खले बनाएको घर अहिले बाढीले एकापट्टि भत्कायो । दुई दिन लगाएर सफा गरेँ । सबैले धराप घर किन सफा गरेको भनेर गाली गरे । माया लाग्यो । अब कहाँ जाने ? 

आफ्नो घर उच्च जोखिममा परेपछि शनिबार बिहानदेखि उनी बहिनीको घरमा आश्रय लिएर बसेकी छिन् । उनीसँगै दीर्घरोगले ग्रस्त श्रीमान् पनि बहिनीकै घरमा बस्छन् । घरसँगै तोरीबारी बगायो । गरिखाने टनेल पनि बगायो । अब उनलाई छोरालाई मलेसिया पठाउँदा लिएको पाँच लाख ऋण कसरी तिर्ने भनेर चिन्तित बनाएको छ । कसैले एक वचन पनि कस्तो छ भनेर नसोध्दा दुःखमा कोही नहुने रहेछ भन्ने उनलाई लाग्न थालेको छ । ‘कसैले एक वचन के भयो भनेर सोधेनन् । बाहिरबाट हेर्दा सिंगै घर छ, तर बस्न मिल्दैन । त्यही पनि अब मेरो ज्यानलाई सुरक्षा गर्नुपर्छ भन्ने लागेको छ । छोराहरूले मेरो मुख देख्न पाउँदैनन् जस्तो लागेको थियो । धन्न बाँचेँ,’ उनले भनिन् । 

खोलाको धार मोड्दै तामाङदम्पती 
राजु तामाङ : अलि सानो पानी आयो भने घर बचाउन सकिन्छ कि भनेर खोला मोड्न खोजेको । भाको घर पनि भत्क्यो भने के गर्नु । यहाँ फुटबल खेल्ने ठुलो चौर थियो । खेत थियो । तर सब खत्तम बनायो ।

राजु तामाङको दम्पतीलाई खोलाको धार मोड्न सकिन्छ कि भनेर कता–कता लागेको छ । त्यसैले बिहीबार बिहान एक झर पानी पर्नेबित्तिकै दुईजना मिलेर खोलाको धार मोड्न लागिपरे । राजुले कुटो–कोदालो लिएर काम गर्दै थिए । उनकी श्रीमती शान्तिमाया पनि उनलाई सघाइरहेकी छिन् । घरपारिको नल्लु खोला यति धेरै घातक होला भनेर तामाङदम्पतीलाई कहिल्यै पनि लागेको थिएन । खोलानजिकै ठुलो फुटबल मैदान थियो । खेत थियो । त्यसैले खोला घरसम्म नआउनेमा उनीहरू निश्चिन्त थिए । तर, नल्लु खोलामा भीषण बाढी आयो । गोठ बगायो । चारवटा बाख्रा मर्‍यो । बारी बगायो । बाढीले झन्डै घर लगेन । उनीहरू शुक्रबारदेखि निदाउन सकेका छैनन् । ‘अलि सानो पानी आयो भने घर बचाउन सकिन्छ कि भनेर खोला मोड्न खोजेको । भाको घर पनि भत्क्यो भने के गर्नु,’ राजुले भने, ‘यहाँ फुटबल खेल्ने ठुलो चौर थियो । खेत थियो । तर, सब खत्तम बनायो ।’ जोखिमपूर्ण घरमै बसिरहेका उनीहरूसँग पानी आएमा भागेर ज्यान बचाउनेबाहेक अरू उपाय छैन । ‘शनिबार बिहान हामीले माथितिर भागेर ज्यान बचायौैँ । पानी रोकिएपछि अन्त जाने ठाउँ छैन । यहीँ बसिरहेका छौँ । पानी आयो भने भाग्ने । रोकियो भने फेरि यही आउने हो । के गर्ने सबैतिर त्यस्तै छ,’ उनले भने । भूकम्पले डाँडाको दुईतले घर भत्काएपछि बेँसी झरेका उनीहरूलाई अब यही घरलाई जसोतसो जोगाउन पाए हुन्थ्यो लागेको छ । ‘मेरो घर धरापमै भए पनि घर त बगाए नि ! त्यसैले यो घर बलियो हुने केही गरिदिए हुन्थ्यो । अरू त जसोतसो जीवन चलाउँला नै,’ शान्तिमायाले भनिन् । 

स्थानीय ६२ वर्षीय वीरबहादुर तामाङले अहिलेसम्म नल्लु खोलामा आएको यति ठुलो बाढी देखेका थिएनन् । ०३८ मा आएको बाढी पनि यति ठुलो उनलाई लागेको थिएन । तर, यसपटक खोलाले उनको घरको आधा पाखो नै भत्कायो । बल्लबल्ल बचेको दुईकोठे अर्को घरमा सफा गरेर बुधबारदेखि मात्र उनले भात खान पाएका छन् । ‘दुईवटा भैँसी मर्‍यो । दुईवटालाई बल्लबल्ल उद्धार गरियो । तल्लो घरमा दुई कोठा छ । त्यहीँ सफा गरेर हिजो बेलुकादेखि खाना खान थालेका हौँ । त्यसअघि अरूको घरमा बसेका थियौँ,’ उनले भने । अहिलेसम्म तीनै तहको सरकारले कुनै सहयोग र राहतको व्यवस्था नगरेको उनले बताए । 

नल्लुकै रविन तामाङको घरमाथि पहिला सानो कुलो थियो । बारीको बिचमा केही मात्र घर थियो । तर, अहिले त्यो सबै एकादेशको कथाजस्तो भएको छ । बुधबारसम्म बाढीले घरभित्र पसेको ग्रेगान निकाल्न नसकेका उनी सुरक्षित स्थान खोज्दै बसेका छन् । ‘घरको आधाभन्दा माथिसम्म बाढी पसेको छ । केही बगाएर लग्यो । खोल्दै छु, के–के बाँकी छ भन्न सकिन्न,’ उनले भने, ‘गोठ पुर्‍यो । गाईबाख्रालाई केही भएन ।’ गाउँपालिकाभित्रका धेरै ठाउँमा बिजुलीका पोल ढल्दा गत शुक्रबारदेखि अन्धकारमा बस्न पीडितहरू विवश छन् ।

अवरुद्ध सडक खोल्न माग
कोन्ज्योसोम गाउँपालिकाका अनुसार पालिकाभित्रका धेरैको माग अवरुद्ध सडक खोल्नुपर्ने भन्ने छ । जसकारण निवर्तमान अध्यक्ष गोपीलाल सिङ्तान आफ्नै अगुवाइमा डोजर लगाएर अवरुद्ध सडक खोल्नतर्फ लागेका छन् । ‘अवरुद्ध सडक खोल्ने हो भने धेरै काम गर्न सकिन्थ्यो । त्यसैले केही व्यक्तिहरूसँग पैसा उठाएर डोजर लगाइरहेको छु,’ उनले भने, ‘यहाँ स्थानीय, प्रदेश र केन्द्र सरकार कसैले केही गरेन । कहीँबाट केही भएन । अध्यक्ष पनि फेसबुकमा स्टाटस लेखेर मात्र बस्नुहुन्छ । सडक नखुलाए अरू महामारी आउन पक्का छ ।’ 

तर, गाउँपालिका अध्यक्ष कृष्णमान लामाले भने गाउँपालिकाले भारदेउसम्मको बाटो खुलाएको र शनिबार सर्वदलीय बैठक बसेर राहत वितरण थालिने बताए । ‘गाउँपालिकाको अगुवाइमा भारदेउसम्मको बाटो खुलाइसक्यौँ । अहिले कहाँ कति क्षति पुग्यो भनेर तथ्यांक संकलनको काम गरिरहेका छौँ,’ उनले भने, ‘भोलि (शनिबार) सर्वदलीय बैठक बोलाएको छु । त्यसपछि थप काम हुनेछन् । राहत वितरणको काम हुनेछन् ।’ लामाका अनुसार बाढीपहिरोमा परी गाउँपालिकाभित्र तीनजनाको मृत्यु भएको छ । १५० घर पूर्ण रूपमा क्षति भएका छन् । सय घर आंशिक क्षति, तर बस्न नमिल्ने अवस्थामा छन् । २१ वटा पुल र कल्भर्ट बगाएको छ । जोखिमयुक्त बस्तीको तथ्यांक भने संकलन भइरहेको लामाले बताए ।

महांकाल गाउँपालिकामा भौतिक क्षतिको आँकडा निकाल्ने अवस्था नै छैन
दक्षिण ललितपुरमा पर्ने महांकाल गाउँपालिकामा बाढीपहिरोले १० जनाको मत्यु भयो । तीनजना अझै बेपत्ता छन् । भौतिक क्षतिको विवरण लिन सक्ने अवस्था नै नभएको वडा नम्बर २ का अध्यक्ष जोनीकुमार न्यासुरले बताए । उनका अनुसार स्थानीयहरू रातमा आफन्त र छिमेकीको घरमा आश्रय लिएर बसेका छन् । दिनमा भने बचेको पशुचौपायाको हेरचाहमा लाग्ने गरेका छन् । सडक, टेलिफोन र विद्युत् सेवाबाट वञ्चित भएका उनीहरूले बल्लतल्ल खानेपानीको जोहो भने गरेका छन् । ‘यहाँ धेरै समस्या छ । स्थानीय युवाहरू मिलेर दुई सयजति घरलाई अस्थायी रूपमा खानेपानीको व्यवस्था गरेका छन् । तर, त्यो पानी खानका लागि कति उपयुक्त छ भनेर परीक्षण गर्ने अवस्था छैन,’ उनले भने । उनका अनुसार अतिप्रभावितलाई एक चरण राहत बाँडेको गाउँपालिकाले बाटो खुलेपछि थप राहतको व्यवस्था गर्नेछ । ‘पालिकाले विपत् व्यवस्थापन समितिको बैठकसमेत राख्न सकेको छैन । अहिले आफ्नै स्रोतबाट बाटो खुलाउने काम भइरहेको छ । सडक अवरोध खुलाउन पाए थप राहतको व्यवस्था गर्ने अपेक्षा गरेका छौँ,’ वडाध्यक्ष न्यासुरले भने । बाढीपहिरोले महांकालमा करिब पाँच सय रोपनी बारी, एउटा पुल र चारवटा कल्भर्ट बगाएको छ । 

दक्षिण ललितपुरअन्तर्गत पर्ने महांकाल गाउँपालिकाको बुखेल, मानिखेल, गोटिखेल, कालेश्वर, चन्दनपुर, ठुलादुर्लुङ, कोन्ज्योसोम गाउँपालिकाको चौघरे, शंखु, दलचोकी, नल्लु, भारदेउ र बागमती गाउँपालिकाअन्तर्गत घुसेल, माल्टा, भट्टेडाँडा, प्युटार, इकुडोल, आश्राङ, गिम्दीलगायत क्षेत्रमा बाढीका कारण ठुलो मात्रामा धनजनको क्षति भएको छ । बागमती गाउँपालिकामा एकजनाको मृत्यु र एकजना बेपत्ता छन् । बाढीपहिरोले ६ दर्जनभन्दा बढी विद्युत्को पोल बगाएकाले तीनवटै गाउँपालिका अन्धकारमय बनेको छ ।