स्याउको राजधानी मार्फा गाउँ पर्यटकको रोजाइमा

घरपझोङ गाउँपालिका– २ मा रहेको मार्फा गाउँ मुस्ताङ घुम्न जाने पर्यटकको रोजाइमा परेको छ। एकैनासका घरको मार्फाको बाक्लो बस्तीबिचको पदमार्गमा पर्यटकहरू बिहानदेखि साँझसम्म तस्बिर र भिडियो खिचेर रमाइरहेका भेटिन्छन्। स्याउको राजधानीका रूपमा परिचित मार्फा पछिल्लो समय पर्यटकको रोजाइमा परेको स्थानीय चन्द्रमान लालचनले बताए।

‘दुई–तीन वर्षअघिसम्म छिटपुट पर्यटक घुम्न आउने मार्फामा चलचित्र जेरी र कबड्डीकाे छायांकनपछि पर्यटकको पनि चहलपहल बढेको हो,’ उनले भने, ‘बेनी–जोमसोम सडक बनेपछि यहाँ मुस्ताङ आउने पर्यटकको रोजाइमा मार्फा पर्न थालेको छ।’

चलचित्रले चिनाएको गल्ली मार्फाको बिचमा रहेको ‘जेरी’ गल्लीमा सबैभन्दा धेरै पर्यटक झुम्मिएका भेटिन्छन्। जेरी चलचित्र छायांकन भएपछि गल्लीको नाम भक्तिगल्लीबाट जेरी भएको छ।  चोकको नजिकै भक्तिप्रसाद हिराचनको घर भएकाले भक्तिगल्ली भनिएको थियो। भक्तिप्रसाद आफैँले चोकलाई जेरी नामकरण गरिदिएका हुन्।

‘साइनबोर्ड राखेपछि यहाँ आउने पर्यटकले फोटो, भिडियो खिच्न, टिकटक बनाउन थालेसँगै प्रचारप्रसार भएको हो,’ भक्तीप्रसादले भने, ‘यस्तो धेरै प्रचार होला र पर्यटक आउलान् भनेर सोचेको थिइनँ। अहिले खुसी लागेको छ।’ पर्यटकहरूले हिमाली भेगको पोसाक बख्खु लगाएर मार्फाको पदमार्ग र गल्लीमा तस्बिर, भिडियो खिच्ने र सामाजिक सञ्जालमा राख्ने गर्छन्। स्थानीय व्यापारीहरूले बख्खु भाडामा लगाउँछन्।

एकपटक बख्खु लगाएको दुई सयदेखि तीन सय भाडा तिर्नुपर्छ। यसैगरी याकको डमी पनि राखिएको छ। याकको डमीमा चढेर तस्बिर खिचाएको १५० रुपैयाँ र सँगै तस्बिर खिचाउँदा ५० रुपैयाँ शुल्क तिर्नुपर्छ। मुस्ताङ भ्रमणको सम्झनाका लागि हिमाली पोसाकमा सजिएर मौलिक घरहरू भएको बस्तीभित्र तस्बिर र भिडियो खिचाएको विराटनगरबाट आएकी रिमा लुइँटेलले बताइन्।

‘सामाजिक सञ्जालमा जेरी गल्लीको भिडियो देखेपछि कस्तो रहेछ भनेर आएको हो,’ उनले भनिन्, ‘हेर्दा राम्रो मार्फा गाउँ, खाँदा मिठो मार्फा स्याउ भन्ने गीत सुन्दा गरेको परिकल्पना ठ्याक्कै मिल्यो।’

मार्फाका गल्लीहरूको नामकरण
मुस्ताङ भ्रमणमा आउने सबैजसो नेपाली मार्फा घुम्न आउने गरेको स्थानीयवासीघरपझोङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष मोहनसिंह लालचनले बताए। गत कात्तिक महिनामा एक लाख १३ हजार पर्यटक मुस्ताङ भ्रमणमा आएका थिए।

पर्यटक आगमन बढेपछि मार्फा गाउँ छिर्नेदेखि बाहिरिने ठाउँसम्म रहेका ११ वटा गल्लीलाई स्थानीय नाम र नम्बरसहितको साइनबोर्ड राख्न लागेको उनले बताए। अध्यक्ष लालचनका अनुसार गल्लीलाई अमरसिंह, लुक्ने, बुद्ध, झाँक्री, धौलागिरि बेसक्याम, हाङ, जेरी, ढाक्रे, कमेडियन, स्ट्रेस फ्री नामकरण गरिएको छ।

‘विद्युतकाे तार भूमिगत गरिएको मार्फाको बस्तीभित्र रातमा बत्ती बालेर उज्यालो पारिएको छ,’ उनले भने, ‘पर्यटकलाई सहजताका लागि गल्लीको नामसँगै संख्याको साइनबोर्ड राख्न लागेका हौँ।’

संस्कृति र प्रकृतिमा धनी
मुख्य पदमार्गमा यसअघि नै ढुंगाको छपनी बिछ्याइएको छ। स्थानीयले घरअगाडिको पैदलमार्ग सरसफाइ गर्छन्। शाखा पैदलमार्गमा पनि छपनी ढुंगा बिछ्याउने काम भइरहेको छ। रसिला र स्वादिलो स्याउ उत्पादन हुने मार्फा संस्कृति र प्रकृतिमा धनी छ।

मार्फाका ७९ वर्षीय लालप्रसाद हिराचन संस्कृति र प्रकृतिको धनी मार्फा कृषि पर्यटनको नमुना भएको बताउँछन्। ‘मार्फाको स्याउबारी, थकालीको रहनसहन, जीवनशैली, मौलिक संस्कार, कला संस्कृति, गुम्बा, गुफाले पाहुनालाई लोभ्याउँदै गएको छ,’ उनले भने, ‘मुस्ताङ आउने पर्यटकको बसाइ लम्ब्याउन र उनीहरूलाई भुलाउन मार्फामा धेरै आकर्षणहरू छन्।’

सेतो र रातो माटोले लिपेका झुरुप्प मिलेका मार्फाका घरमा माटोकै छाना र छानामाथि दाउरा चिनेर राखिएको छ। मार्फालीले शताब्दीऔँ अघिको मौलिकता बचाएर राखेका छन्। कालीगण्डकी नदीकिनारको फाँटमा स्याउबारीको हरियाली र कुनातर्फ सुक्खा पहाड छ। वसन्त ऋतुमा स्याउ फुल्दा र शरदयाममा लटरम्म दाना लागेका स्याउ बगैँचा डुल्दा प्रकृतिको काखमा रमाएको महसुस हुने काठमाडौंबाट मार्फा आएका रामशरण अधिकारीले बताए।

लालचन, हिराचन, ज्वारचन र पन्नाचन थरका थकाली समुदायले बस्ती बसालेको १५० घरपरिवारको बसोबास रहेको मार्फामा दलित समुदायको पनि बसोबास छ। यहाँका परम्परागत घरमा बिस्कुन सुकाउन र पानी नचुहियोस् भनेर छानाको चारैतिर दाउरा चिरेर राख्ने चलन छ।

मार्फाको शिरमा स्याउ उद्यान निर्माणाधीन छ। जहाँबाट मार्फा गाउँ र स्याउ बगैँचाको दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ। दर्जनौँ स्वदेशी तथा विदेशी चलचित्र छायांकन भएको मार्फाका घरमा स्थानीय पहिचान झल्किने कलात्मक वस्तुहरू सजाएका छन्।

मार्फाको पश्चिमतर्फको पहाडको भित्तामा प्राकृतिक कलात्मक दृश्य देखिन्छ। सम्तेलिङ गुम्बा मार्फाको धार्मिक सम्पदा हो। गाउँमाथिको पाखामा रहेको करिब तीन सय वर्ष पुरानो भिर गुम्बा अर्को आकर्षण पनि छ। उक्त गुम्बामा विपत् नहोस्, खेतीबाली सप्रियोस् र रोगव्याध नआओस् भनेर पूजाआजा गर्ने चलन छ।

जापानी भिक्षु तथा अन्वेषक एकाइ कावागुची सन् १८८८ मा बुद्ध धर्मको अध्ययनका लागि तिब्बत जाने क्रममा बसेको घरलाई कावागुची घर नामकरण गरिएको छ। एकाइ कावागुची नेपाल–जापान सम्बन्धका दूत मानिन्छन्।

हिमाली क्षेत्रका फलफूल, तरकारी र खाद्यबालीको अनुसन्धान तथा विकासका लागि मार्फामा शीतोष्ण बागवानी विकास फार्म छ। कृषिसम्बन्धी अध्ययन–अनुसन्धान र स्याउबारी अवलोकन गर्न फार्ममा पर्यटक भुल्ने गर्छन्।

देशका विभिन्न ठाउँबाट कृषक समूह र कृषि प्राविधिक अवलोकन भ्रमणमा आउँछन्। शीतोष्ण बागवानी विकास केन्द्रको नजिकै मृदी गुफा छ। छोर्तेन आकृतिको गुफामा बाैद्ध धर्मगुरु रिम्पोचेको मूर्ति रहेको स्थानीय ज्ञानु पन्नाचनले बताए।

स्याउको राजधानीले परिचित मार्फाका स्थानीयको मुख्य आम्दानीको स्रोत कृषि र पर्यटन हो। स्याउ बगैँचाभित्र अन्तरबालीका रूपमा उवा, जौ, आलु, फापर, डाबर, सिमी र तरकारी लगाउँछन्। चौडापाते मार्फा रायो जातको साग मार्फामा विकास भएको हो।

मार्फामा ६ वटा स्याउको ब्रान्डी बनाउने उद्योग छन्। पर्यटकको सुविधाका लागि मार्फामा २० भन्दा बढी होटेल सञ्चालनमा छन्। मुस्ताङ घुम्न आउने पर्यटकहरूले मार्फाका कोसेली घरबाट स्याउ, सुकुटी, दाल, ब्रान्डी किनेर लैजाने गर्छन्।