कविता र कलाको जीवन्त प्रयोग गर्ने चित्रकार नेपालीको निधन

बहुलठ्ठीपन भनेर हेला गर्ने अमूर्तकलालाई स्थापित गर्नमा उनको महत्वपूर्ण योगदान छ, नेपाली ललितकला क्षेत्रको विकासमा अमूल्य योगदान पुर्‍याएका उनको बुधबार ८४ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ ।

चित्रले धेरै कुरा भनिरहेझैँ वा बोलिरहेझैँ लाग्नेगरी क्यानभास रंग्याउन सिद्धहस्त व्यक्तिको नाम हो उत्तम नेपाली । नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान गठनका वेला प्राज्ञसभा सदस्य छनोट सिफारिस समितिको सदस्यसमेत रहेका नेपाली जीवनको उत्तरार्द्धमा लाग्दा रोगले थलिएका थिए । उनले सकिन्जेल जीवनलाई क्यानभासबाट टाढा जान दिएनन् । क्यानभासलाई त्यही युवा जोसमा रंग्याउन नसके पनि अन्य कलाकारका लागि प्रेरणाको स्रोत बनिरहे । रंगिएका क्यानभास ललितकला क्षेत्रलाई छाडेर यिनै व्यक्ति बुधबार सदाका लागि बिदा भएका छन् ।

कला, साहित्य र चलचित्रमा समेत राम्रो दख्खल राख्ने उनको मुख्य पेसा भने आधुनिक चित्रकला नै थियो । सुरुसुरुमा मानिसले बहुलठ्ठीपन भनेर हेला गर्ने अमूर्तकलालाई स्थापित गर्नमा उनको महत्वपूर्ण योगदान छ । नेपाली ललितकला क्षेत्रको विकासमा अमूल्य योगदान पुर्‍याएका नेपालीको ८४ वर्षको उमेरमा बुधबार बिहान ४.३० बजे काठमाडौंस्थित शिक्षण अस्पतालमा निधन भएको पारिवारिक स्रोतले जनाएको छ । उनको श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्याको उपचार भइरहेको थियो । यसैका कारण निधन भएको नेपालीका ज्वाइँ सुनील रञ्जितले बाताए । उनी मुटुलगायत अन्य रोगबाट पनि पीडित थिए । 

काठमाडौं महानगरपालिका–३ बाँसबारी घर भएका नेपालीका श्रीमती मन्दिरासहित दुई छोरा उद्यमप्रसाद र सुुद्यमप्रसाद तथा दुई छोरी ममता र प्रकृति छन् । अमेरिकामा रहँदा पाँच वर्षअघि उनलाई हृदयाघात भएको थियो । त्यसवेला अमेरिकामा हृदयाघातको उपचार भए पनि पछि शरीर बिस्तारै कमजोर हुँदै गएको थियो । बीचमा नेपाल आएर केही समय बसेपछि उनी पुनः अमेरिका फर्किएका थिए । अमेरिकामा रहँदा श्वासप्रश्वासमा समस्या बढेपछि विनाअक्सिजन बस्न नसक्ने भएका थिए । आफ्नै भूमिमा मृत्युवरण गर्ने उनकै इच्छाअनुसार तीन महिनाअघि नेपाल ल्याइएको थियो । पछिल्लो २० दिनअघि स्वास्थ्य समस्या थप बढेपछि चिरायु अस्पताल, सहिद गंगालाल राष्ट्रिय हृदयरोग उपचार केन्द्र हुँदै शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्जमा उनको उपचार भइरहेको थियो । 

नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति कान्छाकुमार कर्माचार्यले ललितकलाको विकासमा उनले दिएको योगदान महत्वपूर्ण रहेको र उनको निधनले कला क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुगेको बताए । कलासँगै, चलचित्र र साहित्यमा समेत उनको योगदान छ । उनले गीत र भजनसमेत लेखेका छन् ।

साहित्यकार ध्रुवचन्द्र गौतम र शंकर लामिछानेसँग धेरै नजिक भएर काम गरेका नेपालीले नेपालको पहिलो चलचित्र ‘आमा’ र अर्काे चलचित्र ‘हिजो आज भोलि’मा अभिनय गरेका थिए । हिजो आज भोलिमा प्रमुख खलनायक भएर खेलेको ज्वाइँ सुनीलले बताए । उनको मुख्य पेसा भने चित्रकला नै हो । मुलुकमा नेपाली आधुनिक कला भित्र्याउनमा उनको ठूलो भूमिका रहेको उनी स्मरण गर्छन् । उनको पहिलो चित्रकला प्रदर्शनीको उद्घाटन तत्कालीन राजा महेन्द्र वीरविक्रम शाहले गरेका थिए । कलाकार तथा कला समीक्षक मुकेश मल्लले उनको कला जीवनीको बारेमा पुस्तक नै लेखेका छन् । उनी जिउँदै हुँदा उक्त पुस्तक विमोचन गर्ने प्रतिष्ठानको योजना अधुरै भए पनि पछि विमोचन गर्ने कुलपति कर्माचार्यले बताए । 

उनी प्रतिष्ठानका आजीवन सदस्य थिए । कला लेखक उनलाई क्यानभासका बादशाह तथा आधुनिक कलाका शिखर पुरुष भनेरसमेत स्मरण गर्छन् । उनीलगायत कलाकारका समूहले दिग्गज कविका रचनाको आधारमा चित्रकलासमेत गरेको थियो । कलामा कविता उतार्ने छुट्टै पहिचानसमेत उनमा थियो । ०६१ मा ‘उत्तम नेपालीका कविता’ पुस्तकसमेत प्रकाशित छ । कविताको भाव, स्रष्टा, लेखकलाई समेत चित्रमा उतारेर उनले नयाँ–नयाँ प्रयोग गरेका छन् । आधुनिक अमूर्त चित्रकलालाई नेपालमा विस्तार गर्नमा उनको योगदान ठूलो छ । बुबा व्यापारको सिलसिलामा भारतको लखनउ बस्ने भएकाले उनले लखनउबाट परम्परागत ‘वास पेन्टिङ’ सिकेका थियो । उनले बनाएको शिवको ताण्डव नृत्यको चित्र महत्वपूर्ण मानिन्छ । 

भारतबाट २०१८/१९ सालतिर नेपाल आएपछि धार्मिक चित्र बनाएका नेपाली त्यसपछि अमूर्तकलामा लागेको कला समीक्षक रमेशनाथ खनालले बताए । उनले भने, ‘उहाँले कविता र कलाको जीवन्त प्रयोग गर्नुभएको छ, नेपालको साहित्य र कलासम्बन्धी प्रतिष्ठित व्यक्तिका मुहार चित्र बनाउनुभएको र त्यसमा उहाँको आफ्नै शैली थियो ।’ उनका २५ एकल चित्रकला प्रदर्शनी भएका छन् ।