खाडीसँगको सम्बन्धका लागि ट्रम्पको परीक्षा हो दोहा हमला

• कतारजस्ता साझेदारविरुद्ध इजरायली आक्रमणलाई वासिंटनले कसरी हेर्छ भन्नेले अमेरिका र जिसिसीबिचको सम्बन्धको भविष्यलाई आकार दिन सक्छ

कतारको दोहामा ७ सेप्टेम्बरमा इजरायलले गरेको ड्रोन हमला स्पष्ट रूपमा शीर्ष हमास नेतालाई मार्ने उद्देश्यले गरिएको थियो । आक्रमण स्थलको चयनले हमलालाई असाधारण बनायो, इजरायल र हमासबिचको युद्धविराम वार्तामा मध्यस्थता गर्ने अमेरिकाको प्रमुख सहयोगीको राजधानी सहर । तैपनि, आक्रमणको उद्देश्य र प्रभावले वार्तालाई बिथोल्न र शान्तिपूर्ण सहअस्तित्वको कुनै पनि बाटो रोक्न हत्या र सैन्य बल प्रयोग गर्ने इजरायलको परिचित ढाँचालाई प्रतिध्वनित गर्‍यो ।

इजरायलले लामो समयदेखि अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको बेवास्ता गर्दै यस क्षेत्रभर लक्षित आक्रमण गर्दै आएको छ, प्यालेस्टिनी र यसको प्रतिरोध गर्ने अन्य नेताको हत्या गरेको छ र आफ्ना प्यालेस्टिनी शत्रुसँगको युद्धविराम वा शान्तिवार्तालाई सधैँ आत्मरक्षाका नाममा भंग गरेको छ । सन् १९४८ मा इजरायली स्टर्न ग्याङका सदस्यले संयुक्त राष्ट्र संघको पहिलो मध्यस्थकर्ता काउन्ट फोल्के बर्नाडोटको हत्या गरेका थिए । त्यसवेलादेखि इजरायलको कब्जा, रंगभेद नीति र सैन्य आक्रमणको विरोधमा उत्रिएका दर्जनौँ प्यालेस्टिनी, लेबनानी र अन्य नेतालाई उसले मारेको छ । तर, यस्ता हत्याले आफ्ना शत्रुलाई कमजोर पार्नुको सट्टा इजरायलको शासन र कार्यको प्रतिरोधलाई मात्र बलियो बनाएको छ । दोहा आक्रमण यसै इतिहासको निरन्तरता हो । विगत २२ महिनामा इजरायलले युद्धविरामबारे भएका हरेक गम्भीर छलफल रद्द गरेको छ । कहिलेकाहीँ त हमास वा इस्लामिक जिहादीद्वारा बन्दी बनाइएका आफ्ना नागरिकको रिहाइ सुनिश्चित गरेपछि पनि वार्ता रद्द गरेको छ भने अर्कातर्फ गाजामा प्यालेस्टिनीलाई भोकै राखेर उनीहरूको समाजलाई निरन्तर ध्वस्त पारिरहेको छ । वार्तामा मध्यस्थता गर्ने देशकै हमास नेतालाई प्रहार गरेर, इजरायलले शान्तिमा चासो राख्नुको सट्टा केवल आफ्ना शत्रुको आत्मसमर्पणलाई जोड दिएको छ । यसले एउटा चाखलाग्दो प्रश्न खडा गरेको छ, इजरायलले कतारमा किन यस्तो कारबाही गर्ने निधो गर्‍यो, जबकि दोहाले वार्तामा मध्यस्थता मात्र गर्दैन, बरु यस क्षेत्रको सबैभन्दा ठुलो अमेरिकी केन्द्रीय कमान्ड सैन्य अड्डा राख्न अनुमति दिएको छ ?

कतार र यसका जिसिसी साझेदारले कस्तो प्रतिक्रिया जनाउँछन् भन्नेले वर्षौंदेखि वासिंटनसँगको सम्बन्धलाई नयाँ आकार दिन सक्छ । यस्तो परिदृश्यले यस वर्षको सुरुमा इरानमा इजरायल र अमेरिकाको संयुक्त आक्रमणमा अमेरिकी भूमिकालाई प्रतिबिम्बित गर्नेछ, जुन डोनाल्ड ट्रम्पले तेहरानसँगको सम्झौतातर्फ प्रगतिको कुरा गर्दा पनि भएको थियो । सायद आक्रमणको सबैभन्दा महत्वपूर्ण परिणाम इजरायल—अमेरिका सम्बन्ध र यस क्षेत्र र बाहिर अमेरिकाको अडानमा रहनेछ । सम्पूर्ण विश्वले यस आक्रमणको निन्दा गरेको छ, जसमा जिसिसी र अरब लिगअन्तर्गत राज्यका साथै इरान, संयुक्त राष्ट्र संघ, धेरै युरोपेली राष्ट्र र पोप पनि समावेश छन् । राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले पनि हमासलाई नष्ट गर्ने इजरायलको लक्ष्यलाई समर्थन गर्दै हल्का आलोचना गरे । यद्यपि, इजरायलले लेबनान, सिरिया, इराक, यमन र इरानमा आफ्नो आक्रामक सैन्यवादको यस्ता निन्दालाई नियमित रूपमा खारेज गर्छ, जसले गर्दा एउटा अपवादबाहेक धेरै हदसम्म अर्थहीन बनाउँछ ।

वसिंटनले अन्तत: इजरायलको सैन्यवाद रणनीतिक बोझ बनेको वा आगामी वर्षमा रिपब्लिकन चुनावमा विजयी हुने निष्कर्ष निकाल्यो भने ट्रम्पले इजरायललाई गाजामा आफ्नो युद्ध अन्त्य गर्न र दीर्घकालीन युद्धविराम स्विकार्न बाध्य पार्न सक्छन् । जनवरीमा पदभार ग्रहण गर्दा इजरायललाई हमाससँग प्रारम्भिक युद्धविराम र कैदी आदानप्रदान स्विकार्न दबाब दिएका उनी इजरायली नीतिमा परिवर्तन ल्याउन बाध्य पार्ने शक्ति भएको विश्वका एक मात्र व्यक्तित्व हुन् । तर, अहिलेसम्म उनले इजरायललाई आफ्नो सैन्यवाद अन्त्य गर्न दबाब दिनुले आफ्नो वा अमेरिकाको हितमा काम गर्ने कुनै संकेत देखाएका छैनन् । यसैकारण कतार, जिसिसी र अरब लिग राज्यद्वारा गरिएको आक्रमणको प्रतिक्रिया यति महत्वपूर्ण छ र यसलाई नजिकबाट हेर्नुपर्छ । किनकि, सिद्धान्तत: यसले उक्त क्षेत्रमा नयाँ गतिशीलता सिर्जना गर्न सक्छ । यदि अरब नेताले आफ्नो हित र सुरक्षाको रक्षा गर्न अमेरिकालाई विश्वास गर्न नसक्ने निष्कर्ष निकाले भने उनीहरू अमेरिकी सैन्यवादलाई लगाम लगाउन इजरायलको फराकिलो विश्वव्यापी गठबन्धनमा सामेल हुन सक्छन् । साथै कमजोर राज्यलाई बलियो आक्रमणकारीबाट जोगाउन अन्तर्राष्ट्रिय कानुन, सन्धि र संयुक्त राष्ट्र संघका महासन्धि लागू गर्नुपर्छ भन्नेमा पुन: जोड दिन सक्छन् ।

अहिले त्यस्तो परिवर्तनको कुनै संकेत छैन, तर अमेरिकी नीति कसरी विकसित हुन सक्छ भन्ने एउटा संकेत मंगलबार ढिलो आयो, जतिवेला ट्रम्पले आफ्ना विदेशमन्त्रीलाई कतारसँगको रक्षा सहयोग सम्झौता पूरा गर्न निर्देशन दिए (इजरायलले कतारमा फेरि कहिल्यै आक्रमण नगर्ने वाचा गरेपछि) । यदि वासिंटनले आफ्नो रक्षा सम्बन्धलाई गहिरो बनाउन र अरब साझेदारलाई हतियार बिक्री विस्तार गर्न चाहन्छ भने उसले आफ्नो सुरक्षा वाचा विश्वसनीय बनाउनुपर्नेछ ।

इजरायली आक्रमणप्रति कतारको प्रतिक्रियाले इजरायल र चार अरब राज्यबिचको अमेरिका र इजरायली ‘अब्राहम सम्झौता’मा अरूलाई पनि समावेश गर्ने कि नगर्ने भन्ने निर्धारण गर्न सक्छ । युएईले गतसाता इजरायललाई चेतावनी दिएको थियो, जेरुसेलमले वेस्ट बैंकको ठुलो भूभागलाई आफ्नो कब्जामा लिएमा यसले अब्राहम सम्झौताअन्तर्गतको सम्बन्धलाई स्थिर गर्ने वा सामान्यीकरण प्रक्रियाबाट पछि हट्नेछ । कतारजस्ता निकट साझेदारसहित अरब राज्यविरुद्ध इजरायली आक्रमणलाई वासिंटनले कसरी तीव्र पार्छ भन्ने कुराले अमेरिका र जिसिसीबिचको सम्बन्धको भविष्यलाई आकार दिन सक्छ, जुन ट्रम्पले आफ्नो कार्यकालको सुरुमा उल्लेखनीय रूपमा विस्तार गर्न चाहेको संकेत गरेका थिए ।

(खुरी बेरुतको अमेरिकी विश्वविद्यालयका विशिष्ट फेलो हुन्)
– अलजजिराबाट