- वि.सं २o७८ पौष १७ शनिबार
सन् २०२० मा आयोजना हुने भनिएको टोकियो ओलम्पिक कोरोना भाइरस महामारीका कारण सरेर सन् २०२१ मा आयोजना भयो । यसपटकको ओलम्पिक खेलाडीले महसुस गर्ने दबाबबारे महत्वपूर्ण बहसका कारण विशेष बन्यो ।
सन् २०२० टोकियो ओलम्पिकमा आफ्नो पदक जोगाउने सपना बोकेको थिएँ । मैले सन् २०१२ र सन् २०१६ को ओलम्पिकमा आठ सय मिटर प्रतिस्पर्धामा स्वर्ण जितेको थिएँ । पुनः ओलम्पिकमा प्रतिस्पर्धा गर्न चाहन्थेँ । म आठ सय मिटर दौड विधाको सर्वकालिक महान् महिला खेलाडी बन्ने लक्ष्यको एक कदम नजिक पुग्न चाहन्थेँ । तर, मलाई ओलम्पिकमा दौडन दिइएन । वल्र्ड एथलेटिक्स संस्थाको सन् २०१८ को निर्णयलाई आधार मानेर मलाई सहभागी हुन रोकिएकोमा क्रुद्ध, दुःखी र निराश छु ।
जुन निर्णयमा टेकेर मलाई ओलम्पिक खेलमा सहभागी हुन दिइएन, ओलम्पिक सकिएलगत्तै सो निर्णय खारेज गरियो । सन् २०१८ को निर्णयमा विशेष रूपमा मेरो नाम उल्लेख छैन, तथापि त्यसको निसाना म नै हुँ । वल्र्ड एथलेटिक्सको निर्णयमा जन्मँदै उच्च टेस्टोस्टेरोन हर्मोन हुने महिलालाई अन्य महिलालाई भन्दा प्रतिस्पर्धात्मक फाइदा बढी हुने उल्लेख छ । यस्ता महिलाले खेलमा सहभागी हुनका लागि टेस्टोस्टेरोन घटाउने औषधि खानुपर्ने भनिएको छ । निर्णयको समाचार पहिलोपटक सुन्दा म आहात भएको थिएँ । मलाई अपमानित महसुस भएको थियो । एक महिलाका रूपमा मेरो शरीरको नियन्त्रण मसँगै हुनुपर्छ । आफूले चुनेको पेसामा प्रतिस्पर्धा गर्न किन मैले हर्मोन बदल्ने पदार्थ लिनुँ ?
खेलकुद क्षेत्रको शिखर मानिने ओलम्पिकले खेलाडीको मानसिक तथा भौतिक सिमानालाई निरन्तर विस्तार गराउँछ । तर, यसबाट खेलाडीले व्यक्तिगत क्षति भोग्नुपर्छ । खेलाडीमाथि स्वर्ण जित्नका लागि यति धेरै दबाब हुन्छ कि केही खेलाडी प्रतिस्पर्धामा कुनै प्रकारको सबलता हासिल गर्न अनुचित मार्गको खोजीमा हुन्छन् । मैले त्यस्तो दबाबका अगाडि झुकेर केही गलत गरेको थिइनँ । म आफूलाई राम्ररी चिन्दछु र अन्यायविरुद्ध चुप लागेर बस्ने मान्छे होइन । अहिले मैले बोलेँ भने मात्र भविष्यमा अरू खेलाडीले मैलेजस्तो अन्याय भोग्नुपर्दैन ।
जुन अध्ययनलाई टेकेर वल्र्ड एथलेटिक्सले मलाई प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरेको थियो, त्यसको सुधार टोकियो ओलम्पिक सम्पन्न भएको केही समयपछि ब्रिटिस जर्नल अफ स्पोर्ट मेडिसिनले (सन् २०१७ को अध्ययन) प्रकाशित गर्यो । महिला खेलाडीको टेस्टोस्टेरोनको स्तरले तिनको प्रदर्शनमा प्रभाव पर्छ भन्ने अध्ययन ‘अनुमानित’ रहेको र ‘यसलाई प्रामाणिक मानेर गलत निष्कर्ष निकाल्न नहुने’ जर्नलमा लेखिएको छ । यदि अध्ययनमा रहेको त्रुटि ओलम्पिकअगाडि स्विकारिएको भए मैले प्रतियोगितामा सहभागी हुन पाउन सक्थेँ । जब मैले यो भूलसुधारको खबर सुनेँ, तब वकिलसँग मेरो पहिलो भनाइ थियो, ‘मैले त भनेको थिएँ नि !’
अब मैले लड्ने ठाउँ अदालत हो । अदालती लडाइँमा धेरै स्रोत खर्च हुन्छ । मेरा केही वकिलले मलाई निःशुल्क सेवा दिने प्रस्ताव राखेका छन्, तथापि मलाई संघर्ष जारी राख्न थप सहयोग आवश्यक पर्छ । मैले सन् २०१८ जुनमा पहिलोपटक खेलकुदसम्बन्धी मुद्दा हेर्ने अदालत स्विट्जरल्यान्डस्थित कोर्ट अफ आर्बिट्रेसन फर स्पोर्ट (सिएएस)मा एथलेटिक्सविरुद्ध कानुनी चुनौती दिएको थिएँ । अर्को वर्ष अप्रिलमा अदालतले मेरोविरुद्ध निर्णय गर्यो । त्यसपछि स्विट्जरल्यान्डको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा लगेँ । सो अदालतसँग सिएएसको मुद्दालाई उल्ट्याउन सक्ने अधिकार रहेको छ । सन् २०२० सेप्टेम्बरमा अदालतले सिएएसको निर्णय सदर गर्दै उक्त निर्णय स्विट्जरल्यान्डले स्विकारेको आमव्यवस्थाको सिद्धान्त प्रतिकूल नभएको भन्यो ।
मेरा वकिलहरूका अनुसार मसँग अझै एउटा विकल्प बाँकी छ– स्विस अदालतले गरेको निर्णयलाई युरोपेली मानव अधिकार अदालतमा चुनौती दिने । यसमा दक्षिण अफ्रिकी मानव अधिकार आयोगले मेरो अडानलाई चासो देखाउँदै सघाउने बताएको छ । जन्मजात टेस्टोस्टेरोनको स्तरलाई घटाउने हर्मोन प्रयोग गरेर मेरो प्राकृतिक स्थिति बदल्न बाध्य पार्ने निर्णयले मेरो मानवीय सम्मानको उल्लंघन भएको दाबी प्रस्तुत गर्नेछौँ त्यहाँ । यदि हामीले युरोपेली मानव अधिकार अदालतमा जित हासिल गर्यौँ भने वल्र्ड एथलेटिक्सको दलिललाई थप कमजोर बनाउन सक्छौँ । एक उपयुक्त सुनुवाइको कल्पनाले मात्रै पनि म उत्साहित छु । मेरा वकिलहरूका अनुसार मेरो मुद्दाको सुनुवाइ सन् २०२२ मा फ्रान्सस्थित स्ट्रबोर्गमा हुँदै छ ।
टोकियो ओलम्पिक छुटे पनि मेरो शिर अझै उचो छ । म एक अश्वेत दक्षिण अफ्रिकी हुँ । विशेष क्षमता लिएर जन्मिनु मेरो अहोभाग्य हो । तर, लक्ष्य, दृढता र आत्मविश्वासविना केही हासिल हुँदैन । मैले जीवनमा भोगेका अवरोधहरूले मलाई थप बलियो बनाएको छ । महान् खेलाडी बन्न अवरोधहरू आउँछन् नै । मेरो पहिचानमा प्रश्न उठाउनेहरूबाट मैले धेरै तिरस्कार र अपमान बेहोर्दै आएको छु । अप्ठ्यारामाझ पनि आत्मसम्मान र आशा कसरी कायम गर्ने मलाई थाहा छ । अहिलेलाई मेरो ध्यान कानुनी लडाइँ जित्ने मात्र छ । क्रूर अन्यायविरुद्ध लडाइँमा हासिल हुने जित दौड मैदानमा हासिल गरेको सफलताजस्तै मीठो हुनेछ ।ह
