विधान सभा चुनाव : दिल्लीमा आम आदमी पार्टी हारका पाँच कारण 

टिप्पणी : आशुतोष

दिल्ली विधान सभा चुनावको नतिजा आम आदमी पार्टी (आप) र अरविन्द केजरिवाल दुवैका लागि स्तब्ध पार्ने खालको छ । तर, हारको जिम्मेवारी उनीहरूले स्विकार्नुपर्छ र भविष्यमा आफ्ना गल्तीलाई सुधार्नमा केन्द्रित हुनुपर्छ । दिल्ली विधान सभा चुनावमा आपको हार के यस पार्टीको अवसानको प्रस्थान विन्दु हो ? अहिले नै यस्तो निष्कर्षमा पुग्नु हतार हुन सक्छ । नतिजा आउनुभन्दा अघि नै माहोल भाजपाको जितका लागि उपयुक्त रहेको भनेको थिएँ । देश बदल्ने वाचा गरेर आएका केजरिवाललाई उल्टै राजनीतिले बदलिदियो । १२ वर्षको सत्तायात्राले उनीलाई पनि नैतिक चमक गुमाएका अरूजस्तै राजनीतिज्ञमा परिणत गरिदियो । आफ्नो सिटसमेत जोगाउन नसक्नुभन्दा ठूलो दुःख उनका लागि के होला ? यो हार ती तमाम राजनीतिज्ञका लागि पाठ पनि हो, जो आफूलाई पार्टी र जनताको सामूहिक बुद्धिभन्दा ठुलो ठान्छन् ।

१. नयाँ रहने आप
आपको सबैभन्दा ठुलो कमजोरी मतदाताका लागि अब यो फरक पार्टी रहेन । आपसँग विगतमा ‘परिवर्तन चाहने नयाँ पार्टी’ भन्ने विशिष्ट नैतिक पुँजी थियो । भारतको समकालीन राजनीतिमा थोरै पार्टीले मात्र यस्तो दाबी गर्न सक्थे । तर, समयसँगै आपले आफ्नो प्रमुख मूल्य त्याग्यो, पार्टीका सबैभन्दा इमानदार समर्थकले पार्टी र नेताप्रति विश्वास गुमाएपछि यो कमजोर बनेको थियो । सन् १९८४ मा भाजपाले पनि यस्तै स्थिति भोगेको थियो, जब उसले लोकसभा चुनाव (देशव्यापी संसदीय चुनाव)मा केवल दुई सिट मात्र जितेको थियो । हुन त आप वैचारिक पार्टी होइन, तर यसको एक निश्चित नैतिक सद्गुण र उत्तरदायित्व थियो । यही नैतिक छविका कारण सन् २०१५ र सन् २०२० को दिल्ली विधान सभा चुनाव उसले भारी बहुमतले जित्न सकेको थियो ।

२. नेताहरूमाथि आरोपपछि नैतिकताको प्रश्न
आपको हारको दोस्रो कारण यसका नेतामाथि लागेका गम्भीर भ्रष्टाचारको आरोप रह्यो । यी आरोपले केजरिवालको छवि धमिल्यायो । मदिरा लाइसेन्स जारी गर्दा घुस लिएको प्रकरण पार्टीको घाँटी समात्ने गँगटो साबित भयो । यस प्रकरणमा केजरिवालका सहकर्मी मनीष सिसोदिया, सञ्जय सिंहलगायत लामो समय जेल परे । ‘सिसमहल’ विवाद उनको प्रतिष्ठामाथिको अन्तिम धक्का साबित भयो । विगतमा अरू नेताहरूको सम्पत्ति र विशाल बंगलाको आलोचना गरेर नथाक्ने केजरिवालले आफू बस्ने आवासमा करोडौँ खर्च गरेको तथ्यले धेरै मतदातालाई बिच्कायो । राष्ट्रिय राजधानीमा आपको उदयको सबैभन्दा ठूलो स्तम्भ मध्यम वर्ग थियो । यस वर्गको आपप्रति मोहभंग हुँदै गयो । पछिल्लो घटनाले तिनलाई पार्टी त्याग्न सहज बनाइदियो । 

३. नीतिगत पक्षाघात
सन् २०२० देखि २०२५ सम्मबिचको तेस्रो कार्यकालमा आप सरकारको असफलताले यसको पतनमा योगदान पुर्‍यायो । सन् २०१५ देखि २०२० बिचको पहिलो पूर्ण कार्यकालमा आप सरकारले आफ्ना प्रतिज्ञा पूरा गरेको देखिएको थियो । निःशुल्क बिजुली र पानी चुनावी वाचा तत्काल कार्यान्वयन गरिएको थियो । त्यस अवधिमा दिल्लीका सरकारी विद्यालयमा देखिएको सुधारको विश्वभर प्रशंसा भयो । ‘मोहल्ला क्लिनिक’ प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा सुधारमा एक उत्कृष्ट कदम साबित भएको थियो । महँगो निजी स्वास्थ्य केन्द्रको सेवा वहन गर्न नसक्ने समाजका अधिकांश हिस्सामाझ यो क्लिनिक लोकप्रिय बन्यो । तर, पछिल्लो कार्यकालमा आप सरकारले कुनै उल्लेखनीय नीतिगत र प्रशासनिक कदम चाल्न सकेन । पार्टी शक्तिका लागि भाजपाले पठाएको राज्यका लेफ्टिनेन्ट गर्भनरसँग बाझिरह्यो । केन्द्र र आप सरकारबिचको झगडाले सहरमा शासन ठप्पजस्तै भएको थियो । यत्रतत्र भत्किएका सडक र खुला ढल देख्न थालिएको थियो ।

४. राजनीतिमा सधैँ नाटकले काम गर्दैन
१० वर्ष लगातार सत्तामा रहेका जुनसुकै सरकारले पनि सत्ताविरोधी (एन्टी इन्कुम्बेन्सी) लहरको सामना गर्ने गर्छन् । केन्द्रको मोदी सरकारसमेत सन् २०२४ को लोकसभा चुनावमा यस लहरबाट बच्न सकेन, जहाँ भाजपाले एकल बहुमत गुमाउन पुगेको छ । दिल्लीको आप सरकार पनि यसको अपवाद हुन सकेन । 

५. विरक्त पार्टी स्वयंसेवक
अघिल्ला चुनावमा आपको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति यसका निःस्वार्थ स्वयंसेवक बल पनि थियो, जो पार्टीबाट टाढिँदै गएका थिए । त्यसमाथि राजनीतिक दल सधैँ स्वयंसेवकका भरमा चल्न सक्दैन । आम आदमी पार्टीले राष्ट्रिय राजधानीमा पार्टी संरचना सिर्जना गर्न ध्यान दिएन । यसविपरीत भाजपा आफ्ना हरेक काम उसको बलियो संगठनमार्फत अघि बढाउँछ । केजरिवाल भने स्वभावैले बलियो संगठनमा विश्वास गर्दैनन् । संगठन निर्माणमा ध्यान नदिने अनि फेरि स्वयंसेवकलाई पनि बेवास्ता गरेपछि पार्टीको काम कसले गर्छ ? पछिल्ला १० वर्षमा आपका अधिकांश स्वयंसेवकले बेवास्ता गरिएको मसहुस गरे । केहीले विगतमा आफ्नो प्रयोग मात्र भएको ठाने । तिनीहरूमध्ये धेरैजसो या त पार्टी छोडेर आफ्नो सामान्य जीवनमा फर्किए, या अन्य दलहरूमा सामेल भए । यसैले गर्दा यस चुनावमा आपले पार्टीको काम गर्न पैसा तिरेर मानिस भर्ती पर्नुपर्‍यो । 

(आशुतोष ‘हिन्दु राष्ट्र’का लेखक र सत्यहिन्दी डट कमका सहसंस्थापक हुन् )
– एनडिटिभीबाट