दृष्टिकोण प्रिन्ट संस्करण

अमेरिकी हितमा ‘शून्य योग’ खेलको अन्त्य

वासिंटनको चिन्ताको भावना चीनले होइन, स्वयं अमेरिकाले सिर्जना गरेको हो 

पदमुक्त हुँदै गरेका अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले १३ जनवरीमा एक भाषण दिएका छन् । उनले चीनको विषय उठाउँदै एक समय विज्ञले चीनको अर्थतन्त्र अमेरिकाभन्दा अगाडि जाने भविष्यवाणी गरे पनि चीनले कहिल्यै अमेरिकालाई उछिन्न सक्दैन भनेका छन् । यसले चीनलाई ‘सबैभन्दा ठुलो रणनीतिक प्रतिस्पर्धी’ मान्ने वासिंटनको मानसिकता अझै कायम छ भन्ने देखाउँछ । तर, वास्तवमा ‘शून्य–योग’ खेलको अन्त्य नगरी वासिंटनले आफ्नो रणनीतिक चिन्ता हटाउन सक्दैन । सोही दिन बाइडेन प्रशासनले आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) सँग सम्बन्धित निर्यात नियन्त्रण उपायको घोषणा गरेको छ, जसले अमेरिकी सेमिकन्डक्टर उद्योग र युरोपियन युनियनलगायत धेरै पक्षबाट विरोध र असहमति निम्त्याएको छ । अमेरिकी कम्पनीलाई चीनजस्ता केही देशसँग व्यापार गर्न प्रतिबन्ध लगाउँदा अमेरिकी उद्योगलाई फस्टाउन कठिन भइरहेको छ । सेमिकन्डक्टर उद्योग संघका अध्यक्ष एवं प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जोन न्युफरले भनेझैँ यो नयाँ नियम ‘उद्योगको कुनै पनि अर्थपूर्ण सुझबुझबिनै हतारमा लागू गरिएको’ हो र यसले अमेरिकाको अर्थतन्त्र एवं सेमिकन्डक्टर तथा एआई क्षेत्रमा विश्वव्यापी प्रतिस्पर्धामा दीर्घकालीन क्षति पुर्‍याउनेछ ।

‘एनभिडिया’ले आफ्नो आधिकारिक वेबसाइटको एक पोस्टमा नयाँ निर्यात नियमले अमेरिकाको सुरक्षा सुधार गर्न असफल हुने भन्दै आलोचना गरेको छ र ती नियम पुरानो एकको सम्पूर्ण हारमा अर्काको लाभ हुने ‘शून्य–योग’ सोचको परिणाम भएको बताएको छ । आजको परस्पर निर्भर विश्वमा राष्ट्रबिचको सम्बन्धले ‘तिम्रो हार, मेरो जित’भन्दा ‘दुवैको जित’ भन्ने सहकार्यलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । वैश्विक चुनौतीको सामना सामूहिक प्रयासबाट मात्र सम्भव छ न कि प्रभुत्वको मानसिकताबाट । महाशक्तिबिचको सम्बन्धलाई शून्य–योगको दृष्टिकोणले हेर्दा टकराव र संकट निम्तिन्छ, तर विविध संस्कृति र विकास मार्गलाई स्वीकार गर्दा मानव सभ्यताको प्रगतिका लागि धेरै सम्भावना खुल्छ ।

यस यथार्थलाई गम्भीर ढंगले ग्रहण गर्दै चीनले मानवताको साझा भविष्य निर्माण गर्ने अवधारणा र तीनवटा ठुला विश्वव्यापी पहल प्रस्ताव गरेको छ । चीनको विकासको प्रमुख प्रेरणा आफैँलाई उछिन्नुमा छ, न कि अमेरिकालाई प्रतिस्थापन गर्नुमा । चीनको विकास आफ्ना जनताको सहज एवं समृद्ध जीवनको बढ्दो आवश्यकता पूरा गर्नबाट सुरु हुन्छ र समाप्त पनि त्यहीँ हुन्छ, न कि अमेरिकासँग ‘तिमी हार अनि म जित्छु’ भन्ने प्रतियोगितामा छ । चीनले समानता, आपसी शिक्षण, संवाद र समावेशिताको सभ्यतामूलक दृष्टिकोणमा जोड दिएको छ । यसले विभिन्न देश र सभ्यताबिच सहयोगको पुल निर्माण गर्दै विश्वलाई स्थिरता र निश्चितता प्रदान गरिरहेको छ ।

शीतयुद्धकालीन मानसिकताबाट चीनको विकासलाई दबाउन वासिंटनले गरेको प्रयास अमेरिकी अर्थतन्त्र र समाजका विभिन्न क्षेत्रका आधारभूत हित मात्र नभई विश्वभरका अन्य मुलुकको हितको समेत विपरीत छ । गत केही दशकमा ‘क्वालकम’ र ‘एप्पल’जस्ता अमेरिकी कम्पनीको सफलता प्रायः चिनियाँ माग र उपभोगले सम्भव भएको छ । ‘चीनको विकाससँग सही ढंगले कसरी व्यवहार गर्ने ?’ भन्ने प्रश्नमा वासिंटनले पटक–पटक गलत उत्तर रोजेको छ ।

चीनका क्रेन, ड्रोन, विद्युतीय सवारीसाधन, चिप निर्माण वा एआईको विकासमा अमेरिकाले बारम्बार ‘सुरक्षाको अवधारणा विस्तार’ गर्ने वा ‘अतिरिक्त उत्पादन क्षमताको हल्ला’गर्दै चीनको प्रगतिलाई परिभाषित गर्ने प्रयास गर्छ । यसबाहेक ‘सैन्य सम्बन्धित कालोसूची’ वा ‘दण्डात्मक महसुल’जस्ता उपायमार्फत चीनको विकासलाई रोक्न खोजिन्छ । तर, चीनको प्रगति र विकास अविरल छ । चीनको भूमिकाले विश्व आपूर्ति शृंखलामा बढ्दो महत्व प्राप्त गरिरहेकाले वासिंटनले केही चिनियाँ कम्पनीलाई लगाएको प्रतिबन्धले आपूर्ति शृंखलाका सम्पूर्ण साझेदारलाई प्रभाव पारिरहेको छ ।

वर्तमान अवस्थामा चीन र अमेरिकाबिचको साझा हित घटेको छैन, बरु यो थप बढेको छ । यो भावना दुवै देशका व्यवसाय र बहुसंख्यक जनताले साझा गर्छन्, जुन आपसी सहकार्यका लागि महत्वपूर्ण आधार हो । सन् २०२४ मा चीनमा टेस्लाको बिक्री ६ लाख ५७ हजार एकाइभन्दा माथि पुग्यो, जसले वार्षिक रूपमा ८.८ प्रतिशत वृद्धिको नयाँ कीर्तिमान स्थापित गर्‍यो । स्टारबक्सले पनि गत वर्षको चौथो त्रैमासिकमा चिनियाँ मुख्य भूभागमा दुई सय ९० नयाँ स्टोर थप्दै ७८ काउन्टीस्तरका बजारमा प्रवेश गरेको छ ।

सन् २०२४ सम्म चीनमा ७३ हजार अमेरिकी कम्पनी स्थापना भइसकेका छन्, जसको कुल लगानी १२ खर्ब डलरभन्दा बढी छ । यो लगानी इलेक्ट्रोनिक्स, अटोमोबाइल निर्माण, उपभोक्ता सामग्री र वित्तीय सेवाजस्ता विभिन्न क्षेत्रमा फैलिएका छन् । वासिंटनले ‘चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने’ आफ्नो जिद्दी त्याग्न सकेको खण्डमा दुवै देशबिचको सहकार्यको सम्भावना थप ठुलो हुन सक्थ्यो । अमेरिकामा भइरहेका कुनै पनि परिवर्तनबाट प्रभावित नभई चीनले चीन–अमेरिका सम्बन्धलाई परस्पर सम्मान, शान्तिपूर्ण सहअस्तित्व र साझा जितको सहकार्यका तीन सिद्धान्तका आधारमा अघि बढाउन जारी राख्नेछ । वासिंटनको चिन्ताको भावना चीनले होइन, स्वयं अमेरिकाले सिर्जना गरेको हो । यो चिन्ता निवारणका लागि चीनका एक अर्ब ४० करोडभन्दा बढी जनताको अस्तित्व र विकासका अधिकारलाई स्विकार्नु र मान्यता दिनु अत्यन्त आवश्यक छ । यसबाहेक एकपक्षीय प्रभुत्व कायम गर्ने हठी सोचलाई त्यागेर चीन र अमेरिकाबिच सहकार्य एवं आपसी लाभको सम्भावनामा विश्वास राख्नुपर्छ ।

(१५ जनवरी बुधबारको ग्लोबल टाइम्सको सम्पादकीयबाट)