दृष्टिकोण प्रिन्ट संस्करण

भारतमा वासिङ्टन समर्थित भावना र ट्रम्पको पुनरागमन

अन्य देशहरूलाई जस्तै ट्रम्पले भारतलाई निसाना बनाए पनि नयाँदिल्लीमा ट्रम्पको समर्थन गर्ने उल्लेख्य छन् 

अमेरिकाका नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प ‘ट्यारिफ म्यान’ अर्थात् शुल्क लगाउने व्यक्तिको उपनामप्रति वास्तवमै प्रतिबद्ध छन् । यसपटक उनले राष्ट्रपतिको शपथ लिनुअघिका केही साताहरूमा विश्वको सबैभन्दा द्रुत वृद्धि हुने प्रमुख अर्थतन्त्रलाई निसाना बनाएका छन् । यसै महिनाको सुरुमा उनले ब्रिक्स राष्ट्रहरूको कडाआलोचना गरे । प्रमुख अर्थतन्त्र भएका देशले नयाँ मुद्रा बनाए वा अमेरिकी डलरलाई पूर्ण रूपमा विस्थापित गरेमा १०० प्रतिशत शुल्क लगाउने उनले धम्की दिए ।

ब्रिक्सको संस्थापक सदस्य भारत शक्तिशाली र अन्तरसरकारी संगठनको केन्द्रविन्दु हो, जसमा चीन र रुस लगायत देश छन् । अन्य देशहरूलाई जस्तै ट्रम्पले भारतलाई पनि निसाना बनाएका छन् । उनले सेप्टेम्बरमा एक चुनावी कार्यक्रममा नयाँदिल्लीलाई द्विपक्षीय व्यापार सम्बन्धको ‘धेरै ठुलो दुरुपयोगकर्ता’ भनेका थिए ।

आफ्नो पहिलो कार्यकालमा पनि ट्रम्पले स्टिल र एल्युमिनियममा शुल्क लागू गरे जसले प्रतिशोध निम्त्यायो । उनले अन्ततः देशको विशेष व्यापार दर्जा पनि खोसे (यस्तो दर्जाले  देशको अर्बौँ डलरको उत्पादनलाई अमेरिकी शुल्कबाट छुट दिएको थियो) । ट्रम्पको कदमले भारतीय अधिकारीहरूबिच क्रोध प्रज्वलित गर्‍यो ।

तर, ती सबैका बाबजुद राष्ट्रपतिमा निर्वाचित ट्रम्पको भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग न्यानो व्यक्तिगत सम्बन्ध छ । चार वर्षअघि राष्ट्रपतिले मोदीको गृहराज्य गुजरातको भ्रमण गर्दा दुवैजनाले एकअर्काको उत्साहपूर्वक प्रशंसा गरेका थिए । सम्बन्धले ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा भारतलाई राम्रोसँग सेवा दिने सम्भावना रहेको पर्यवेक्षकहरू बताउँछन् । 

‘अन्य मौलिक ब्रिक्स सदस्यहरू– रुस, चीन र ब्राजिल  भावनामा अमेरिकाविरोधी भनेर चिनिन्छन्,’ भारतको पर्यवेक्षक अनुसन्धान प्रतिष्ठानका उपाध्यक्ष हर्ष पन्त भन्छन् । नयाँदिल्ली समूहभित्र एक अपवाद हो रडी–डलरीकरण (अमेरिकी डलरमाथिको निर्भरता घटाउने)को विषयलाई खारेज गर्न यसले आफूलाई फाइदाजनक स्थितिमा राख्न सक्छ । केही सदस्यहरूका लागि लामो समयदेखि राखिएको महत्वाकांक्षाको रूपमा आएको यो विचारले सैद्धान्तिक रूपमा समूहलाई डलर प्रयोग गर्नबाट टाढा राख्न सक्छ र नयाँ मुद्रा निर्माण गर्न वा पूरै रूपान्तरण गर्न  सक्छ । अन्य मुद्राहरू प्रयोग गर्दा सदस्य राष्ट्रहरूले अमेरिकी डलरमा आफ्नो निर्भरता कमग र्न सक्छन् । 

ब्रिक्सलाई सूक्ष्म ढंगले निगरानी गरिरहेका ट्रम्पले भारतबारे चासो राखेको पन्त बताउँछन् । भारतका विदेशमन्त्री सुब्रह्मण्यम जयशंकरले यसै महिना अमेरिकी डलरलाई कमजोर बनाउन भारतको कुनै चासो नभएको बताएका थिए ।

भारतको राजधानीमा अझै पनि वासिङ्गटन समर्थित भावना छन् । केही पर्यवेक्षकहरूका अनुसार चीन र अमेरिका एसियाली महाशक्तिसँग टक्करको बाटोमा रहेको विश्वासले वासिङ्टन र नयाँदिल्लीबिचको सम्बन्धलाई चलाइरहेको छ । ‘उनको पहिलो कार्यकाल एकदम सकारात्मक थियो र मोदीसँगको उनको सम्बन्धले पनि भारतका लागि राम्रो काम गर्‍यो, र त्यसैले दोस्रो कार्यकालजति विघटनकारी नहुन सक्छ भन्ने भावना छ’ पन्तले भने । ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा मोदी र ट्रम्पले आफ्नो व्यक्तिगत सम्बन्धलाई चम्काए । सेप्टेम्बर २०१९ मा टेक्सासमा ‘हाउडी मोदी’ शीर्षकको र्‍यालीमा मोदीलाई अभिनन्दन गरिएको थियो । फेब्रुअरी २०२० मा राष्ट्रपति ट्रम्पको पक्षमा पुनः आवाज घन्कियो जतिवेला अहमदाबादमा ‘नमस्ते ट्रम्प’ र्‍यालीमा १ लाख २५ हजार मानिस सडकमा निस्किए ।

मेरील्यान्डको अन्नापोलिसमा रहेको विल्सन सेन्टरको दक्षिण एसियाली संस्थानका माइकल कुगेलम्यान पनि बाइडेनको कार्यकालको तुलनामा विशेषगरी युक्रेन र मानव अधिकारजस्ता मुद्दामा ट्रम्प प्रशासनको आगमनले भारतलाई केही पुनर्मिलन गर्न सक्ने विश्वास गर्छन् । ‘ट्रम्प र मोदीको विश्व दृष्टिकोण धेरै नजिक छ । उनीहरू बाइडेन–ओबामा र मोदीको विश्व दृष्टिकोणभन्दा धेरै मिल्छन्,’ उनी भन्छन् ।

युक्रेन मामिलामा न त ट्रम्प न मोदीले युक्रेनमाथि भएको रुसी हमलाका लागि राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको आलोचना गरेको उनी बताउँछन् । दुवैले हालै शान्तिको लागि आह्वान गरेका छन् । ट्रम्पले २४ घण्टामा युद्ध अन्त्य गर्ने बताएका छन् र मोदीले जुलाईमा मस्कोको भ्रमण गर्दा शान्तिका लागि मध्यस्थताको प्रस्ताव गरेका थिए ।

भारतलाई आंशिक असर

यद्यपि, यसले भारतलाई ट्रम्प प्रशासनसँग सम्बन्धित सामयिक अशान्तिबाट पूर्णतया मुक्त गर्ने सम्भावना छैन । कुगेलम्यानका अनुसार ट्रम्पले धम्की दिएको १० प्रतिशतको  शुल्कले आंशिक रूपमा भारतलाई असर गर्नेछ, किनभने भारतले अमेरिकासँग व्यापार अधिशेष पाएको छ । संयुक्तराज्य अमेरिकाको तथ्यांकअनुसार दुई पक्षबिचको व्यापारले नयाँदिल्लीलाई धेरै फाइदा दिएको छ । पछिल्लो दुई वर्षमा अमेरिकाले निर्यातभन्दा दोब्बर आयात गरेको छ ।

विशेषगरी, चीनबाहिर एप्पलको आपूर्ति शृंखला निर्माण गर्न खोज्दा भारत एप्पलजस्ता कम्पनीका लागि बढ्दो महत्वपूर्ण उत्पादन केन्द्र बनिरहेको छ । यस वर्षको पहिलो १० महिनामा अमेरिकाले भारतमा निर्यात गरेको ३५ अर्ब डलरको तुलनामा भारतबाट ७३ अर्ब डलर आयात गरेको छ । व्यापार असन्तुलन नयाँदिल्लीका लागि टाउको दुखाइको विषय बन्न सक्नेमा कुगेलम्यान र पन्त सहमत छन् । यसको सट्टा यसले सम्झौता वा नीतिका बारेमा थप लेनदेन गर्न सक्छ । 

कुगेलम्यानअगाडि भन्छन्, ‘ट्रम्प यस्तो ढंगले अगाडि बढ्नुपर्छ ताकि नयाँदिल्लीजस्ता रणनीतिक साझेदारहरूले पनि त्यसमा समायोजन गर्नुपर्नेछ ।’ तर, ट्रम्प सम्झौता निर्माता भएको पन्त बताउँछन् । ‘ट्रम्प एक सम्झौता निर्माता हुन् । यो सधैँ दिने र लिने विषयसँग जोडिएको छ,’ उनले भने । 

पन्तले इरानको चाबहार बन्दरगाहमा वासिङ्टनले नयाँदिल्लीलाई २०१८ मा दिएको छुटलाई औँल्याउँछन् । इरानमाथि पुनः प्रतिबन्ध लगाएपछि यो छुट आवश्यक थियो । प्रतिबन्धले सबै अमेरिकी कम्पनीहरू, विदेशी फर्म र देशलाई इरानसँग व्यापार गर्न बाध्य पारेको थियो । नयाँदिल्लीले तेहरानसँग १० वर्षका लागि ५०० अर्ब डलरको सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो । भारतले आफ्नो कट्टरपन्थी पाकिस्तानलाई बाइपास गरेर मध्यएसिया र अफगानिस्तानका लागि महत्वपूर्ण व्यापार मार्गको रूपमा हेर्छ । 

यो छुट  डोनाल्ड ट्रम्पको तत्कालीन दक्षिण एसिया नीतिको हिस्सा थियो । सन् २०१७ को एक भाषणमा ट्रम्पले अफगानिस्तानमा अमेरिकालाई थप आर्थिक सहयोग गर्न भारतलाई आह्वान गरे । अमेरिकाले दुईबिचको लाभदायक व्यापारलाई बार्गेनिङ चिपको रूपमा प्रयोग गर्‍यो । ‘यदि तपाईं आफ्नो चासो पारदर्शी रूपमा राख्न सक्षम हुनुहुन्छ र ट्रम्पसँग व्यापार गर्न सक्षम हुनुहुन्छ भने तपाईं त्यति कठिन परिस्थितिमा रहनुहुन्न,’ पन्तले थपे । भारतले आफ्नो स्वार्थलाई पछ्याउँदै ट्रम्पको राम्रो पक्षमा रहन बिचको राम्रो रेखामा हिँड्न सक्षम रहेको देखाएको छ । यसलाई दोहोर्‍याउन सकिन्छ कि भनेर समयले बताउनेछ, तर नयाँदिल्लीको दृश्य आशावादी देखिन्छ ।

–सिएनएनबाट