फुकोट - कर्णालीमा भारतीय कम्पनी एनएचपिसी साझेदार बन्दै

४८० मेगावाटको फुकोट–कर्णाली अर्ध जलाशययुक्त विद्युत् आयोजनाबाट नेपाललाई निःशुल्क विद्युत् दिनुपर्ने सर्त मान्न भारतीय कम्पनी एनएचपिसीले आनाकानी गरेको विद्युत् उत्पादन कम्पनीका अधिकारीहरुले आरोप लगाएका छन् । उक्त आयोजनामा एनएचपिसीलाई साझेदारका रूपमा भित्र्याउन समझदारी (एमओयू) गर्ने तयारी अन्तिम चरणमै पुगेको र नेपालले राखेको निःशुल्क बिजुलीको प्रस्ताव मान्न आनाकानी गरिरहेको कम्पनीका एक उच्च अधिकारीले दावी गरे । तर, एनएचपिसीसम्बन्ध अधिकारीहरुले एमओयूको मस्यौदा बनिरहेको र त्यसमा आबश्यक शर्तहरु स्वीकार गरिने बताएका छन् । 

सरकारी स्वामित्वको विद्युत् उत्पादन कम्पनी लिमिटेडले अघि बढाएको उक्त आयोजनामा केही समयअघिदेखि एनएचपिसीलाई साझेदार बनाउने तयारी भएको थियो । सोही क्रममा गत फागुन पहिलो साता राजस्थानमा सम्पन्न नेपाल–भारत ऊर्जा सविचस्तरीय बैठकमा यससम्बन्धी एमओयू छिट्टै गर्ने गरी आन्तरिक सहमति भएको थियो । त्यसपछि विद्युत् उत्पादन कम्पनीले एमओयूको मस्यौदालाई अन्तिम रूप दिने तथा एनएचपिसीसँग छलफल गर्ने काम गरिरहेको छ ।

सोहीक्रममा उक्त आयोजनाबाट २१.९ प्रतिशत विद्युत् नेपाललाई निःशुल्क दिनुपर्ने प्रस्तावमा एनएचपिसी सहमत भइनसकेको कम्पनीका अधिकारीको दावी छ । ‘आयोजनाबाट उत्पादन भएकोमध्येबाट २१.९ प्रतिशत विद्युत् नेपाललाई निःशुल्क दिनुपर्ने सर्त एमओयूको मस्यौदामा राखेका छौँ । तर, एनएचपिसीले त्यसमा सहमति जनाइसकेको छैन,’ स्रोतले भन्यो, ‘यद्यपि, एनएचपिसी यसमा सहमत हुन्छ भन्नेमा आशावादी छ । यदि, भएन भने यो प्रक्रिया थप अघि नबढ्न पनि सक्छ ।’ एनएचपिसीनिकट स्रोतले एमओयू अगाडि बढाउन कुनै समस्या नरहेको दावी गरेको छ । 

एनएचपिसीले यसअघि पनि नेपालका ७५० मेगावाटको पश्चिम सेती र ४५० मेगावाटको सेती नदी– ६ जलविद्युत् आयोजना निर्माण तथा सञ्चालन गर्ने गरी लगानी बोर्डसँग समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर गरिसकेको छ । त्यस आयोजनाबाट पनि एनएचपिसीले नेपाललाई २१.९ प्रतिशत विद्युत् निःशुल्क दिने सहमति छ ।

भारतीय कम्पनी एसजेभिएनले निर्माण गरिरहेको ९०० मेगावाटको अरुण तेस्रो जलविद्युत् आयोजनाबाट पनि नेपालले २१.९ प्रतिशत विद्युत् निःशुल्क पाउनेछ । यसैगरी, विदेशी कम्पनीले निर्माण तथा सञ्चालनको जिम्मा पाएका अन्य आयोजनाबाट पनि निःशुल्क विद्युत् तथा सेयर पाउने सर्त छ । सोहीअनुसार यस आयोजनाबाट पनि एनएचपिसीले निःशुल्क विद्युत् दिनुपर्ने नेपालको माग छ । तर, त्यसमा एनएचपिसी तयार भइनसकेको स्रोतको भनाइ छ ।

विद्युत् उत्पादन कम्पनीले २०१७ मै यस आयोजनाको अनुमतिपत्र पाइसकेको छ । अब विद्युत् उत्पादन कम्पनी र एनएचपिसीले संयुक्त सेयर स्वामित्वमा छुट्टै कम्पनी स्थापना गरेर आयोजना अघि बढाउने योजना छ । त्यसका लागि तोकिएका अन्य सर्तहरूमा भने एनएचपिसी आन्तरिक रूपमा सहमत भइसकेको छ । संयुक्त कम्पनीमा एनएचपिसीको ५१ प्रतिशत र विद्युत् उत्पादन कम्पनीको ४९ प्रतिशत सेयर स्वामित्व कायम गर्ने सहमति भइसकेको छ । यसका अलावा नेपालको कानुनअनुसार स्थानीय तथा सर्वसाधारणलाई सेयर दिनुपर्ने सर्तमा सहमति भइसकेको छ । 

यस्तै, आयोजनालाई आवश्यक पर्ने लगानी (स्वपुँजीबाहेक) र विद्युत्को बजार खोज्ने काम पनि एनएचपिसीले नै गर्ने सहमति भइसकेको स्रोतको भनाइ छ । साथै, लाइसेन्स, अध्ययन तथा सडक निर्माणलगायतका शीर्षकमा हालसम्म भएको खर्चलाई संयुक्त कम्पनीमा विद्युत् उत्पादन कम्पनीको हुने सेयरमा पुँजीकरण गर्ने सहमति भएको छ । समग्रमा एमओयूको मस्यौदा अन्तिम चरणमा पुगिसकेको कम्पनीको भनाइ छ । 

विद्युत् उत्पादन कम्पनीका एक उच्च अधिकारीले एमओयूको मस्यौदा बनाउने काम अन्तिम चरणमा पुगेको बताए । ‘हामीले एक लेभलको मस्यौदा बनाएर ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालयमा पठाएका थियौँ । त्यसमा मन्त्रालयले केही संशोधन गर्न भनेको छ । विशेषगरी, मन्त्रालयले मस्यौदामा राखिएको व्यापारसम्बन्धी बुँदा हटाउन भनेको छ,’ स्रोतले भन्यो, ‘अब सोहीअनुसार मस्यौदा परिमार्जन गर्छाैँ । साथै, एनएचपिसीसँग थप छलफल गरी एमओयूको मस्यौदालाई अन्तिम रूप दिनेछौँ । त्यसपछि उक्त मस्यौदा मन्त्रालयमार्फत मन्त्रिपरिषद्मा पेस हुनेछ । मन्त्रिपरिषद्ले स्वीकृत गरेपछि एनएचपिसीसँग एमओयू हुनेछ ।’

ऊर्जासचिव दिनेश घिमिरेले पनि अब छिट्टै एनचपिसीसँग एमओयू हुने बताए । ‘यससम्बन्धी मस्यौदालाई केही संशोधन गर्न भनेका छौँ । त्यो संशोधन भएर आयो भने मन्त्रिपरिषद्मा पेस हुन्छ,’ उनले भने, ‘सम्भवतः एक–डेढ महिनामै एमओयू हुन सक्छ ।’

एनएचपिसीले गत भदौको पहिलो साता पश्चिम सेती र सेती नदी– ६ जलविद्युत् आयोजना बनाउने गरी लगानी बोर्डसँग समझदारी गरेलगत्तै योसहित १९०२ मेगावाटको मुगु–कर्णाली जलाशययुक्त विद्युत् आयोजना पनि बनाउने प्रस्ताव पेस गरेको थियो । तर, ऊर्जा मन्त्रालयले त्यसमा फुकोट कर्णाली मात्रै एनएचपिसीलाई दिने गरी छलफल अगाडि बढाएको थियो । एनएचपिसीले नेपालबाट निर्माण तथा सञ्चालन गर्ने गरी पाउन लागेको यो तेस्रो जलविद्युत् आयोनजा हो । एनएचपिसीले पश्चिम सेती र सेती नदी– ६ मा दुई खर्ब ८८ अर्ब रुपैयाँ (भारु १ खर्ब ८० अर्ब) लगानी गर्दै छ । 

 ९२ अर्ब लगानीमा यस्तो बन्दै छ आयोजना 
९२ अर्ब तीन करोड लागत अनुमान गरिएको फुकोट–कर्णाली आयोजना कालीकोट जिल्लामा बन्नेछ । यस आयोजनामा कर्णाली नदीको पानीलाई सात सय ६४ मिटर लामो तथा आठ मिटर व्यास भएको सुरुङमार्फत सान्नी त्रिवेणी सिस्नेगडामा एक सय ८० मिटर अग्लो ड्याम बनाएर जम्मा गरिनेछ । उक्त ड्याम ११ किलोमिटरसम्म फैलिनेछ । आयोजनाको विद्युत्गृह भने भौरेकुनामा बनाइनेछ  । त्यसपछि ड्याममा जम्मा भएको पानी सोही विद्युत्गृहमा खसालेर विद्युत् उत्पादन गर्ने योजना बनाइएको छ ।

यस आयोजनाअन्तर्गत जग्गा अधिग्रहण, सुरुङ खन्नेलगायतका काम भने सुरु भइसकेको छ । तर, लगानी अभावका कारण आयोजना निर्माणले गति लिन सकेको थिएन । त्यसपछि विद्युत् उत्पादन कम्पनीले यसका लागि साझेदार खोजिरहेको थियो । तर, अब साझेदार आउने संकेत देखिएसँगै आयोजनाको निर्माणले पनि गति लिने विश्वास गरिएको छ । उक्त आयोजनाबाट वार्षिक दुई हजार चार सय ४७ गिगावाट आवर विद्युत् उत्पादन हुने अध्ययनले देखाएको छ । यस आयोजनाको विद्युत् डबल सर्किटको चार सय केभी प्रसारण लाइनबाट २.३ किलोमिटर टाढा रहेको रेलिङ सबस्टेसनमा जोडिनेछ । त्यसपछि उक्त विद्युत् राष्ट्रिय प्रसारण प्रणालीमा जोडिनेछ । यद्यपि, एनएचपिसीले यसको विद्युत् भारतमा बिक्री गर्ने भएमा छुट्टै प्रसारण लाइन बनाउनुपर्ने हुन सक्छ । 

यो आयोजना बन्दा सात हजारजनाले रोजगारी पाउने अपेक्षा गरिएको छ । साथै, पर्यटन विकासमा पनि योगदान पुग्ने विश्वास छ । यो आयोजना बन्दा झन्डै एक हजार रोपनी क्षेत्र प्रभावित हुनेछ । विशेषगरी, कालीकोटका सान्नी–त्रिवेणी, रास्कोटलगायतका स्थानीय तहका केही भाग डुबानमा पर्ने अध्ययनले देखाएको छ ।