बाँकेको जानकी गाउँपालिका–६, गनापुरमा रहेको खुला कारागार भवन प्रयोगविहिन भएपछि गौचरनमा परिणत भएको छ । पौने दुई करोड लागतमा बनेकाे ३६ कोठे खुला कारागार भवन हाल चौकीदारले बाख्रा बाँध्नका लागि प्रयाेग गर्दै आएका छन् । 

भवन प्रयोगमा नआएकोले केही समयका लागि शौचालयलगायत अन्य कोठामा बाख्रा बाँध्ने गरेको चौकीदार जगराम चौहानले बताए । ‘बर्षातले बाख्रा बाँध्ने ठाउँ छैन । पानी रोकिएपछि बाहिर बाँध्छु,’ उनले भने, ‘अहिले काम चलाउका लागि शौचालय र अन्य कोठामा बाँध्ने गरेको छु ।’ 

कैदी बस्ने खुला कारागारमा १८–१८ कोठाका दुईवटा भवन छन् । दुई  भवनमा प्रत्येकमा ६ वटाका दरले १२ वटा शौचालयका  छन् । खुला कारागार परिसरमा १८ कोठाको साढे दुईतले प्रशासनिक भवन पनि छ । करिब ११ वर्षअघि बनेको प्रशासनिक भवन र अढाई वर्षअघि बनेको कारागार भवन एकजना चौकीदारको भरमा छोडिएको छ । ती चौकीदार एक्लैले हेरचाह गर्न नसकेका कारण दुवै भवन जीर्ण भएका छन् । ‘प्रशासनिक भवनको दिवालमा लगाएको सिमेन्ट झर्न थालेको छ,’ चौकीदार चौहानले भने । 

राज्यको पौन दुई करोड लगानी, बालुवामा पानी
कारागार भवनहरूमा जडान भएको विद्युत् पनि काटिएको छ । विद्युतको बिल तिर्ने रकम नभएपछि विद्युत् प्राधिकरणले लाइन काटेको बाँके जिल्ला कारागार प्रमुख जेलर रामकुमार सोनकरले बताए । उनले संरचना निर्माण भए पनि खुला कारागार सञ्चालन कार्यविधि तयार नभएकाले सञ्चालनमा ल्याउन नसकेको बताए । 

कारागारमा खाने पानीसमेत नरहेको प्रमुख जेलर सोनकरले  बताए । खुला कारागारलाई आवश्यक पर्ने भौतिक पूर्वाधार निर्माण भए पनि सञ्चालन कार्यविधि नबनेका कारण कारागार विभागले त्यहाँ कैदी राख्न नसकेको उनको  भनाइ छ । 

दुईतिहाइ कैद भुक्तान गरेका कैदीलाई राख्न खुला कारागार स्थापना
दुईतिहाइ कैद भुक्तान गरिसकेका र आचारण सुधार भएका कैदीलाई निश्चित सर्तको आधारमा खुला कारागारमा राख्ने अवधारणाअनुसार बाँकेको गनापुरमा खुला कारागार स्थापना गरिएको प्रमुख जेलर सोनकरले बताए । ‘सञ्चालन कार्यविधि नबन्दै हतारमा भौतिक संरचना निर्माण गर्दा खुला कारागारको संरचना बेवारिसे अवस्थामा छ,’ उनले भने ।   
संरचना निर्माण भएको ठाउँमा खुला कारागारको ६ विघा र तत्कालीन कृषि ज्ञान केन्द्रका दुई बिघा जमिन छ । उक्त जमिनमा सरकारले तारबारसमेत गरेको छ । त्यहाँ राखिएका कैदीलाई त्यहीँ जमिन खेतीका लागि दिने नीति अघि सारिएको थियो । ‘कैदीले दिनभरि खेतीपातीको काम गर्ने र बेलुकी खुला कारागारमा आएर हाजिरी लगाउने र त्यहीँ बस्ने अवधारणाका साथ खुला कारागार बनाइएको हो,’ सोनकरले भने । 

सोनकरले आधा दर्जनपटक सुझाब पठाए पनि कारागार विभागले अहिलेसम्म कुनै निर्णय नगरेको बताए । उनका अनुसार विभागबाट निर्देशन र कार्यविधि नबनाउँदा सञ्चालनमा समस्या आएको हो । ‘अदालतसँग परामर्श लिएर ७५ प्रतिशत कैद भुक्तान गरेकालाई खुला कारागारमा राख्ने भनिएको थियो । तर, निर्माण भएका संरचना संरक्षण गर्न गाह्रो भएको छ,’ उनले भने, ‘चौकीदारलाई दिने रकमसमेत हामीसँग छैन । संरक्षण कसरी गर्नु ?’ 

जिल्ला कारागारमा खचाखच कैदी
बाँके जिल्ला कारागारमा सात सय ५६ जना कैदीबन्दी छन् । तीन सय ५० जना क्षमताको कारागारमा सात सय ५६ जना कैदी–बन्दीलाई व्यवस्थापन गर्न समस्या भएको प्रमुख जेलर सोनकरले बताए । जिल्ला कारागारमा रहेका केही कैदीलाई गनापुरको खुला कारागारमा पठाउन सकेको भए कैदीबन्दी व्यवस्थापन सहज हुने उनको भनाइ छ । उनले  भने, ‘बनेको संरचना खाली छ । जीर्ण भएको कारागारमा ठाउँ नभएर बाहिरी जिल्ला पठाउनुपर्ने बाध्यता छ ।’

उनले खुला कारागार सञ्चालन र संरक्षणका लागि नीति तथा कार्यविधि तयार गर्न सरकारसँग मागसमेत गरे ।