कलिलो उमेरमै गम्भीर अपराध

देशमा भएका पछिल्ला ठूला अपराधका घटनामा नाबालकहरूको संलग्नता देखिएको छ । बैतडीकी भागरथी भट्टको करिब १७ वर्षीय किशोरबाट बलात्कारपछि हत्या भएको घटनाले गम्भीर प्रकृतिका अपराधमा नाबालकहरूको संलग्नता (बालबिज्याई मुद्दा) मा प्रहरीको चिन्ता बढेको छ ।

गत असोजमा बझाङको मस्टा गाउँपालिकाकी बालिका सम्झना विकको पनि नाबालकबाटै बलात्कारपछि हत्या भएको थियो । पश्चिम रुकुममा गत जेठमा ६ जनाको हत्या घटनामा समेत केही नाबालक संलग्न थिए । 

प्रहरी तथ्यांकले पनि गम्भीर किसिमका अपराधमा १८ वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिकाको संलग्नता बढेको देखाउँछ । बलात्कार, हत्या, लागुऔषध, चोरीजस्ता मुद्दामा हरेक वर्ष करिब पाँच सय बालबालिका पक्राउ पर्दै आएका छन् । 

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ मा विभिन्न अपराधमा ६ सय ३७ जना बालबालिका पक्राउ परेका थिए । त्यसमध्ये धेरैजसो गम्भीर प्रकृतिका अपराधमा पक्राउ परेको प्रहरी प्रवक्ता एसएसपी वसन्तबहादुर कुँवरले जानकारी दिए । गत वर्ष तीन सय ६५ जना बलात्कार, ५७ जना चोरी, ५१ जना लागुऔषध, २७ जना बालविवाह, ३३ जना अभद्र व्यवहार तथा २३ जना कर्तव्य ज्यान मुद्दामा पक्राउ परेका थिए । 

आव २०७५-७६ मा मात्र नौ सय ८७ नाबालक पक्राउ परेका थिए । त्यो वर्ष पनि सबैभन्दा धेरै बलात्कार मुद्दामा पक्राउ परेको प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्यांक छ । तीन सय ९० जना बलात्कारमा, एक सय २९ घरेलु हिंसा, केही सार्वजनिक अपराधमा ८७, चोरीमा ७६, लागुऔषधमा ४४, बहुविवाहमा २८, बालविवाहमा २४ जना पक्राउ परेका थिए । कर्तव्य ज्यान मुद्दामा २४, बाल यौन दुराचारमा २२ जना छन् । १८ वर्ष पुगेपछि मात्र सवारी चलाउन पाइन्छ । १६ जनाले लाइसेन्स नै नलिई सवारी चलाएर अन्यको मृत्यु गराएकोमा मुद्दा खेपेका छन् । 

१८ वर्षभन्दा कम उमेरका अपराधमा संलग्न भएमा अदालतले उनीहरूलाई जेलको सट्टा बाल सुधारगृहमा पठाउँछ । देशभरि यस्ता आठवटा सुधारगृह छन्, जहाँ सात सयभन्दा धेरै बालबालिका छन् । सुधारगृहभित्रै पढाउने उद्देश्य भए पनि स्रोतसाधनको अभावमा सुधारगृहको अवस्था जेलको भन्दा नराम्रो छ । जसकारण सुधारगृहमा पुग्ने कतिपय झन् बिग्रने गरेको प्रहरी अधिकारीको भनाइ छ । यसरी गम्भीर किसिमका अपराधमा समेत बालबालिकाको संलग्नता बढ्नुमा सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग, नैतिक शिक्षाको अभाव र अभिभावकको गैरजिम्मेवारीपन प्रमुख कारण रहेको डिआइजी उत्तमराज सुवेदीको भनाइ छ । 

साइबर अपराधदेखि हत्यासम्म 
सामान्यझैँ–झगडा मात्र होइन, योजनाबद्ध रूपमा हुने अपराधमा समेत बालबालिकाको संलग्नता बढेको प्रहरी अधिकारीहरू बताउँछन् । पछिल्लो समय देशमा अत्यधिक बढेको साइबर अपराधमा आधाभन्दा धेरै १८ वर्षभन्दा कम उमेरका किशोरकिशोरी छन् । फेसबुकमा ‘रेपिस्ट ग्रुप’ बनाउनेदेखि ह्याकिङका घटनामा संलग्नताको आरोपमा पक्राउ परेकाहरू किशोर नै भएको प्रहरीको साइबर ब्युरोका एसपी पशुपति रायले जानकारी दिए । इन्टरनेटको सुरक्षित प्रयोगबारे ज्ञानको अभाव र दुरुपयोगको परिणामबारे ज्ञान नहुँदा यस्ता अपराधमा किशोरहरूको संलग्नता बढेको उनको भनाइ छ । 

गत साउनमा गोंगबुमा एक १५ वर्षीया किशोरीले आमासँग मिलेर एक व्यक्तिको हत्या गरी शव टुक्रा पारेर फाल्न सघाएकी थिइन् । उनी हाल भक्तपुरस्थित बाल सुधारगृहमा छिन् । पाँचथरको हिलिहाङ गाउँपालिका–६ मा ३ असारमा भएको एनएमबी माइक्रो फाइनान्स गोपेटार शाखामा कार्यरत सुजाता तामाङको एक नाबालकबाटै हत्या भएको थियो । लुटपाटका लागि उनले घाँटी रेटेर बीभत्स तरिकाले हत्या गरेका थिए । काठमाडौंमा हुने चोरी तथा लुटपाटका घटनामा पटकपटक १८ वर्षभन्दा कम उमेरका किशोर पक्राउ पर्ने गरेको काठमाडौं प्रहरीको तथ्यांक छ । 

गत साउनमै चितवनमा १६ वर्षका किशोरले ६ वर्षकी बालिकामाथि जर्बजस्तीकरणी गरेका थिए । ती बालक पनि हाल सुधारगृहमा छन् । प्रहरीका एक अनुसन्धान अधिकृतको अनुभवमा प्रायः बाबुआमाको माया पाउन नसकेका तथा पारिवारिक बिखण्डनमा परेका बालबालिका गलत संगतले कलिलो उमेरमै अपराधमा लाग्ने गरेका छन् । 

लागुऔषधको दुव्र्यसन र कारोबारमा पनि नाबालकहरूको ठूलो संख्या छ । गृह मन्त्रालयले गत वर्ष गरेको सर्वेक्षणमा १८ वर्षभन्दा कम उमेरका झन्डै करिब आठ हजार किशोरहरू रहेको देखिएको थियो । दुव्र्यसनमा लागेकाहरू कतिपय लागुऔषध किन्नकै लागि पनि अन्य अपराधमा लाग्ने गरेका छन् । गृहको सर्वेक्षणअनुसार हाल देशमा एक लाख ३० हजार चार सय ३४ दुव्र्यसनी छन्, जसमध्ये ०.२ प्रतिशत १५ वर्षमुनिका तथा ७.२ प्रतिशत १५ देखि १९ वर्ष उमेरका छन् । 

नाबालकको उमेर : १६ वर्षबाट यसरी भयो १८ वर्ष 
दुई वर्षअघिसम्म नेपालमा १६ वर्षमुनिकालाई बालबालिका तथा नाबालकको कानुनी हैसियत थियो । दुई वर्षअघि लागू भएको मुलुकी अपराध संहिता तथा बालबालिकासम्बन्धी ऐनले अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास भन्दै १८ वर्षमुनिकालाई नाबालकमा राखेको हो । १८ वर्षसम्म पूर्णरूपमा शारीरिक र मानसिक विकास भइनसक्ने भएकाले उनीहरूले जानीजानी अपराध नगर्ने आधारमा उमेरलाई १८ वर्ष बनाइएको हो । 

नेपाल बालबालिबासम्बन्धी महासन्धिको पक्ष राष्ट्र भएकाले पनि यसरी नाबालकको उमेर १६ बाट १८ वर्ष बनाएको हो । सो महासन्धिमा १८ वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिका हुने उल्लेख छ । तर, नेपालको परिवेशमा यो गलत भएको प्रहरी अधिकारीहरू बताउँछन् । भागरथी भट्ट बलात्कारपछि हत्या घटनाको अनुसन्धान गरेका सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रमुख डिआइजी उत्तमराज सुवेदी भन्छन्, ‘नाबालकको उमेर १६ बाट १८ वर्ष बनाउनु नेपालको सन्दर्भमा घातक छ ।’ 

फौजदारी अपराध संहिताको दफा ४५ अनुसार १० वर्षमुनिका बालबालिकाले अपराध गरेमा कुनै सजाय हुँदैन । १० देखि १४ वर्षकाले गरेमा ६ महिनासम्म कैद हुन सक्छ । त्यस्तै, १६ देखि १६ वर्ष उमेर भएको हकमा उमेर पुगेकाले पाउनेको आधा तथा १६ देखि १८ वर्षभन्दा कम व्यक्ति अभियुक्त रहेकामा दुईतिहाइ सजाय हुन्छ । 

वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा.कपिलदेव उपाध्याय भन्छन्–कस्तो वातावरणमा हुर्कियो भन्ने कुराले आपराधिक मानसिकता तय हुन्छ 
कुनै पनि बच्चा कस्तो वातावरणमा हुर्कियो भन्ने कुराले उनको व्यवहार तय हुन्छ । उसले बच्चामा के सिक्यो, के जान्यो, इन्टरनेटमा के हे¥यो जस्ता कुराले पनि व्यक्ति विकासमा ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ । कसैले अपराध हेरेको भए उसको दिमागमा पनि त्यसको प्रभाव परेको हुन सक्छ । बच्चादेखि नै आपराधिक मानसिकता नहोस् भनेर हेर्नुपर्छ । हिजोआज गोली हान्ने, मार्ने खालका इन्टरनेटका खेल बालबालिकाले धेरै खेल्छन् । यसबाट पनि उनीहरूको दिमाग हिंस्रक बनेको हुन सक्छ । 

मानसिक स्वास्थ्य समस्या पनि एउटा कारण हुन सक्छ, केही जन्मजातका कारण र केही घरको वातावरणका कारण समस्या देखिन्छ र यस्ता किशोर भनेको नमान्ने, सानैदेखि चोर्ने, झगडा गर्ने, लागूपदार्थ लिने, यिनै कारणले घरमा वा बाहिर कुटाइ खाने गर्छन् । ठूलो भएपछि त यी समस्या झन् बढ्छन् । आफ्नो कारणले अरूलाई केकस्तो असर पर्छ भन्ने 
अनुभव गर्न सक्दैनन् र अरूलाई दुःख, पीडा हुँदा पनि मतलब राख्नैनन् । पश्चात्ताप लाग्दैन र सजाय भोग्नुपरे पनि चेत्दैनन् । युट्युबमा भएका अश्लील यौनसम्बन्धी भिडियो हेर्ने र यस्तोमा धेरै समय बिताउने व्यक्तिले, आफूले पनि यस्तै क्रियाकलाप गर्ने कल्पना गर्छन्, योजना बनाउँछन् र अवसरको खोजीमा हुन्छन् । यौनजन्य अपराध बढेको एउटा कारण यो पनि हुन सक्छ । 

अभिभावकको निगरानी आवश्यक- एसएसपी वसन्त कुँवर, प्रहरी प्रवक्ता
नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता एसएसपी वसन्तबहादुर कुँवर गम्भीर किमिसका अपराधमा बालबालिकाको संलग्नता बढ्नु चिन्ताको विषय भएको बताउँछन् । यसमा मुख्य रूपमा अभिभावकको निगरानी बढाउनुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘आफ्ना छोराछोरीलाई गलत बाटोमा जानबाट रोक्न अभिभावकको भूमिका देखिन्छ,’ उनले भने ।