रुसले तेल उत्पादन कटौती गर्दा समस्यामा भारत

भारतका चार तेल कम्पनीले रुसमा १६ अर्ब डलर लगानी गरेका छन्, रुसले तेल उत्पादनमा कटौती गर्दा यसको मुख्य असर भारतमा पर्छ 

रूस र साउदी अरबले ५ सेप्टेम्बरमा संयुक्त रूपमा आगामी तीन महिनासम्म तेल उत्पादनमा कटौती जारी राख्ने बताए । युनाइटेड अरब इमिरेट्स (युएई), इराकसहति २३ ओपेक प्लस देशले पहिल्यैदेखि तेल उत्पादन कम गरेका छन् । यसकै कारण सन् २०२३ मा पहिलोपटक क्रुड आयल (कच्चा तेल) को मूल्य प्रतिब्यारेल ९० डलरसम्म पुग्यो । समाचार पोर्टल लाइभ मिन्टका अनुसार भारतीय कम्पनीले अर्बौं लगानी गरेका रुसी तेल कम्पनीले पनि उत्पादन घटाएका छन् । पछिल्ला केही महिनादेखि भारतलाई आवश्यक पर्ने कच्चा तेलमध्ये अधिकांश तेल रुसबाट आइरहेको छ । यसले भारतको चिन्ता बढ्नु स्वाभाविक हो । 

भारतीय तेल कम्पनी दबाबमा : साउदी अरबले आगामी तीन महिनासम्म प्रतिदिन १० लाख ब्यारेल र रुसले तीन लाख ब्यारेल तेल उत्पादन घटाउनेछन् । यो विश्वभरमा हुने दैनिक तेल आपूर्तिको करिब एक प्रतिशत हो । जसकारण तेलको मूल्य यो वर्ष पहिलोपटक प्रतिब्यारेल ९० डलर पुग्यो । जुन गत वर्ष अक्टोबरपछि ७५ देखि ८५ डलरको बीचमा थियो । 

तेल उत्पादन घटाएर किन बढाउँदै छन् मूल्य ? : सन् २०२० जनवरीमा अमेरिकामा कच्चा तेलको उत्पादन दैनिक करिब एक करोड २१ लाख ब्यारेल प्रतिदिन उच्च स्तरमा भइरहेको थियो । विश्वव्यापी कोभिड–१९ महामारीले गर्दा तेलको माग सर्वत्र घट्यो । तर पनि उत्पादनमा कमी भएन । जसले गर्दा तेलको मूल्य न्यून बन्यो । यही घाटा कम गर्न साउदी अरब, इराक र अमेरिकाका कैयाँै तेल सञ्चालकले आफ्ना खानी बन्द गरे । तेल उत्पादनको कटौतीपछि आपूर्ति घट्दा तेलको मूल्य बढ्न थाल्यो । 

उत्पादन घटाउनुका मुख्य तीन कारण : एक : फेब्रुअरी ०२२ मा रुस–युक्रेन युद्ध सुरु हुँदा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ १३९ डलर प्रतिब्यारेलसम्म पुगेको थियो । जुन सन् २००८ पछिकै उच्च थियो । तर, अमेरिका र रुसजस्ता देशले आफूसँग भण्डारण रहेको तेल अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बेच्न थालेपछि तेलको मूल्य फेरि घट्यो । यसको परिणाम, मार्च, २०२३ मा कच्चा तेलको मूल्य घटेर ७५ डलर प्रतिब्यारेलसम्म आइपुग्यो । 

दुई : अप्रिल ०२३ मा पूरै विश्वमा कच्चा तेलको वैश्विक भण्डारण १८ महिनाकै सर्वाधिक उच्च स्तरमा पुग्यो । अत्यधिक भण्डारण हुने र मागमा कमी आएपछि तेलको मूल्य क्रमशः घट्न थाल्यो । मूल्य बढाउन ओपेक–प्लस देशले तेल उत्पादनमा कटौती गर्न थाले । जसले गर्दा तेलको मूल्य फेरि बढेर ८९ डलर प्रतिब्यारेलसम्म पुग्यो । तर, अब अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य बढोस् या घटोस्, यसका लागि रुस र साउदी अरबले तीन महिनाका लागि उत्पादनमा कटौती गर्ने निर्णय लिएका छन् । 

तीन : सन् २००८–००९ मा आर्थिक मन्दीका कारण कच्चा तेलको मूल्य १४८ डलरबाट सोझै ३२ डलरमा झरेको थियो । मे २०२३ मा अमेरिकामा सिलिकन भ्याली, सिग्नेचर र फस्र्ट रिपब्लिकजस्ता ठूला बैंक टाट पल्टिए । यसबाहेक अगस्टमा मुडिज इन्भेस्टर्स सर्भिसले १० अमेरिकी बैंकको क्रेडिट रेटिङ घटाइदियो । यी सबै कारणले एकपटक फेरि कच्चा तेलको मूल्यमा गिरावट आउने सक्ने आकलन गरिएको छ । 

उत्पादन घटाउँदा खरिदकर्ता देश चिन्तामा किन ? : पहिल्यैदेखि ओपेक–प्लस देशले तेलको उत्पादन कम गरिरहेका वेला रुस र साउदी अरबले पनि उत्पादन घटाउने निर्णय लिएका छन् । यसरी उत्पादन घटाउँदा विश्वव्यापी रूपमा तेल आपूर्तिमा कमी आई मूल्य बढ्न सक्छ । अमेरिकी मार्केट गुरु लेरी मेकडोनाल्डका अनुसार अगस्ट २०२३ मा अमेरिकाको तेल भण्डारण पछिल्लो ४० वर्षयताकै कम भएको छ । यस्तो स्थितिमा यदि साउदी र रुसले तेल उत्पादन कम गर्दा महँगी नियन्त्रण गर्न अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा अमेरिकाका लागि तेल ‘पम्प’ गर्न थप मुस्किल हुनेछ । 

विश्वकै शीर्ष लगानीकर्ता बैंक गोल्ड म्यान स्यासका अनुसार आगामी एक वर्षमा अमेरिकी अर्थतन्त्रमा मन्दी देखिन सक्छ । अक्टोबर ०२२ मा इन्टरनेसनल इनर्जी एजेन्सी (आइए) ले ओपेक–प्लस देशले तेल उत्पादनका कटौती गरेको खण्डमा विश्व आर्थिक मन्दीमा जाने बताएको थियो । सोहीअनुसार साउदी अरबले निरन्तर उत्पादन कटौती गर्दा वैश्विक अर्थतन्त्रमै नराम्रो असर पर्न सक्छ । 

साउदी–रुसले तेल कटौती गर्दा भारतीय कम्पनी तनावमा : भारतका चार तेल कम्पनीले रुसमा १६ अर्ब डलरभन्दा बढीको लगानी गरेका छन् । रुसले तेल उत्पादनमा गर्ने कटौतीको असर यी कम्पनीमा अवश्य पर्नेछ । तथ्यांकअनुसार जुलाईमा भारतले २० लाख ब्यारेलभन्दा बढी तेल दैनिक खरिद गरेको थियो । तर, अगस्टमा आउँदा यो आँकडा प्रतिदिन १० लाख ६३ हजार ब्यारेल पुग्यो । यसरी हेर्दा आगामी दिनमा थप घट्न सक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । 

२०२३ को नौ महिनामा भारतले साउदी अरब र इराकभन्दा बढी रुससँग कच्चा तेल खरिद गरेको छ । यसो गर्दा भारतलाई प्रतिब्यारेल दुई डलरसम्म नाफा बसेको छ । यद्यपि, साउदी अरब र रुसले तेल उत्पादनमा कटौती गर्दा यसको प्रत्यक्ष असर भारतमा पर्छ । साथै, विश्वभरमा कच्चा तेलको मूल्यसमेत बढ्न सक्छ । सँगसँगै, भारतले सहुलियत दरमा रुसबाट पाइरहेको तेलको मूल्य पनि स्वतः बढ्ने देखिन्छ ।  – एजेन्सी