- वि.सं २o८१ जेठ १ मंगलबार
आगे अन्यथा कुनै दैवी चमत्कार वा राजनीतिक भवितव्य नपरेमा नेपाली कांग्रेसका सभापति तथा गठबन्धनका प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा, आगामी केही दिनमा कुनै बिघ्नबाधाको सामना नगरी गणतन्त्र नेपालका प्रधानमन्त्री बन्नेछन् । यससँगै उनले छैटौँपटक प्रधानमन्त्री बनेको पगरी गुथ्नेछन् । यो उनको ‘पुरुषार्थ’ र ‘भाग्य’ दुवैको संयोग हो । नेपालको राजनीतिमा ‘भाग्य–जोग्य’को खेलको महत्व निकै बढी हुन्छ । त्यसो नहुँदो हो त शेरबहादुर ‘निरन्तर’ प्रधानमन्त्री भइरहने थिएनन् ।
शेरबहादुर देउवा ‘पटक–पटक’ प्रधानमन्त्री हुने भविष्यवाणी ज्योतिष पण्डित अंगीरश न्यौपानेले गरेका हुन् । अंगीरश आफ्नो समयका लोकप्रिय राजनीतिक ज्योतिष थिए । तर, अंगीरशभन्दा ठूला ज्योतिष शेरबहादुर देउवा आफैँ थिए । उनले हिन्दू पद्धतिका भृगुसंहिता र रावणसंहिता पढेका थिए । ‘लाल किताब’ पनि उनको ज्योतिष ज्ञानको स्रोत थियो । पश्चिमी संसारका ज्योतिष हस्तरेखाविद् कीरो र चीना–टिप्पणी हेर्ने ज्योतिष लिन्डा गुडम्यानबाट उनी प्रभावित व्यक्ति हुन् । उनले आफैँले ज्योतिष पद्धतिअनुसार समयको गणना गरेर आफू सातपटक प्रधानमन्त्री हुने ठम्याएका हुन् । उनका सहयोगीहरूका अनुसार देउवा यो कुरामा विश्वस्त छन् ।
मृत्युपछि कुनै पनि मानिसको चरित्रको चर्चा गर्नु मानवीय मानिँदैन । तर, इतिहासको गर्भमा पुगेको तथ्यको खोजी नगर्ने हो भने देश कहिल्यै उँभो लाग्दैन । गिरिजाप्रसाद कोइराला एउटा त्यस्तै व्यक्तित्व थिए जो सधैँ जित्न चाहन्थे । उनले आफ्नो राजनीतिक जितका लागि संसदीय प्रजातन्त्र स्थापनापछिको पहिलो संसदीय चुनावमा नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति तथा सन्त नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईको पराजयका लागि काम गरे ।
०५६ सालको संसदीय चुनावका समयमा कांग्रेसको हालत सर्वाधिक दयनीय थियो । कांग्रेस सभापति रहेका कोइरालाले सन्त नेता भट्टराईसँग चुनावको नेतृत्व गरिदिन आग्रह र अनुनय–विनय गरे । राजनीतिबाट झन्डैझन्डै अलगथलग बसेका सन्त नेता भट्टराईको आत्मा कचल्टिएको थियो । जीवनभर जनताको अधिकारका लागि संघर्ष गरेका यी सन्त नेतामा एकपटक जनमतबाट अनुमोदित भएर संसद्मा प्रवेश गर्ने तृष्णा थियो ।
उनले चुनावको नेतृत्व आफ्नो हातमा लिए । कांग्रेसले उनकै नेतृत्वमा चुनाव लड्यो । भट्टराईको इच्छा पूरा भयो । उनी काठमाडौं र वीरगन्जबाट विजयी भए । कांग्रेसले बहुमत ल्यायो । र, उनकै नेतृत्वमा कांग्रेसले सरकार बनायो । निर्वाचित प्रधानमन्त्रीको लहरमा उनको नाम अमर भयो । यो नेपाली राजनीतिको अर्कै पाटो हो कि सभापति कोइरालाले उनलाई नौ महिना पनि सरकार चलाउन दिएनन् । त्यसपछिका घटनाक्रम यहाँ दोहोर्याइरहनु जरुरी छैन ।
यसमा कुनै आशंका छैन : शेरबहादुर देउवा नेपालमा प्रजातन्त्रको लडाइँ लड्ने हजारौँ महासेनानीमध्येका एक हुन् । प्रजातन्त्रको लय नै बस्न नसकेको सुदूरपश्चिमको डडेल्धुरामा जन्मिएका देउवाले देशमा प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि कठोर संघर्ष गरेका छन् । प्रजातन्त्रका नाममा यातना भोगेका छन् । जेल गएका छन् । आफूलाई राजनीतिमा स्थापित गर्ने क्रममा आफूले प्रतिद्वन्द्वी ठानेका साथी, सहकर्मी र सहयोगीलाई क्रमबद्ध ढंगले राजनीतिबाट पन्छाएका छन् ।
गठबन्धनका नेताहरूको अगाडि डरलाग्दो खाल्डो छ भने पछाडि धाप छ । जान त जाने । तर, कता जाने ? देशमा डरलाग्दो अन्योल सुरु भएको छ ।
कुनै वेला डिल्लीबजारको ओरालोमा रहेको किम्ची रेष्टुराँमा सँगै साँझको खाजा खाने उनका साथीहरू थिए विपिन कोइराला र शिवबहादुर खड्का । तीलगायत आफ्ना कतिपय समकालीन साथीलाई किनारामा पन्छाएर कांग्रेस राजनीतिमा अगाडि बढेका हुन् अहिलेका प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा । कुनै वेला नेपाली कांग्रेसकी युवा नेतृ शैलजा आचार्यको आदर्श र प्रजातन्त्रप्रतिको समर्पण भावसँग जोडिएका थिए शेरबहादुर देउवा । रामचन्द्र पौडेल, शैलजा आचार्य र शेरबहादुर देउवाको एउटा अनौपचारिक गुट नै खुलेको थियो– ‘रासस’ । यो गुटको लक्ष्य थियो कांग्रेसमा पुरानो नेतृत्वको विस्थापन र नयाँ नेतृत्वको स्थापना ।
तर, यो गुटको प्रेरणापुञ्जकी रूपमा रहेकी शैलजा आचार्यको शेरबहादुर देउवाकै अगाडि जति भयंकर अपमान भयो त्यो कांग्रेसको इतिहासमा लागेको नराम्रो कलंक थियो । शैलजाको प्रतिष्ठा जोगाउन ‘रासस’का अर्का नेता रामचन्द्र पौडेलले पनि हस्तक्षेप गरेनन् । पौडेल अहिलेसम्म आफू प्रधानमन्त्री नभएकाले देशको विकास नभएको लल्लरी गाउँदै छन् । रासस गुटका कान्छा नेता शेरबहादुर देउवा अब छैटौँपटक प्रधानमन्त्री हुँदै छन् । अबको समयमा राजनीतिक रूपले चतुर र विभिन्न जुक्ति जान्ने किस्मति व्यक्तित्वका रूपमा उनलाई चिनिनेछ ।
शेरबहादुर देउवाको भाग्यदीप यसपटक फेरि चम्किएको छ । यसमा कुनै शंका छैन । नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको गठबन्धनले चुनावमा गतिलै परिणाम ल्याएको हल्ला चलेको छ । तर, यो संख्या कांग्रेस पार्टीको राजनीतिक हैसियतअनुसारको छैन । यो कुरा स्पष्ट भइसकेको छ : गठबन्धनका सबै सदस्य दलहरूले परस्परमा अन्तर्घात गरेका छन् । कांग्रेस पार्टीभित्र विरोध भए पनि चुनाव परिणामले देउवाको अपरिहार्यता साबित गरेको छ । प्रधानमन्त्री देउवाको विरोध गर्नासाथ रातारात नायक बनिने भ्रम पालेका कांग्रेसीहरूको स्वतन्त्र पार्टीका संगठकहरूसँग गोप्य ढंगले भएको ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप’ कांग्रेसभित्र भएको अन्तर्घातको नमुना हो ।
कांग्रेसभित्र प्रधानमन्त्रीका आकांक्षी वरिष्ठतम नेता रामचन्द्र पौडेल, कोइराला कुलका सदस्यहरू शेखर कोइराला र शशांक कोइराला, युवावर्गका ‘आइकन’ गगन थापा र अन्य कतिपय प्रतिभाशाली प्रत्याशी नभएका होइनन् । तर, गठबन्धनका सदस्य दलका नेताहरूको शेरबहादुर देउवासँग नाइटो जोडिएको छ । माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र समाजवादीका माधव नेपाल देउवासँग काम गर्न सहज मान्छन् । देउवा गठबन्धनका लागि सजिला छन् । उनलाई सरकार चलाउनु छ । अरू केही गर्न सक्ने त अवस्था नै छैन । बाँकी जे–जति चलाउनुपर्ने काम हुन्छन् ती त सरकारले चलाइहाल्छ गठबन्धनका नेताहरूलाई यो कुराको स्पष्ट ज्ञान छ : गठबन्धनको काम कांग्रेसलाई सबल बनाउने होइन । यो कुरा प्रधानमन्त्री देउवाले राम्ररी बुझेका छन् । तर, कांग्रेसीहरू गठबन्धनको निर्माण नै कांग्रेस बलियो बनाउन भएको भ्रममा छन् ।
सत्य त यही हो कि गठबन्धनमा सामेल भएका सबै दलका नेताले कांग्रेसको नेतृत्वमा सबल गठबन्धन बनाएर आ–आफ्नो पार्टीलाई अघि बढाउने रणनीति बनाएका छन् । प्रधानमन्त्री देउवा समीकरणको राजनीतिमा पोख्त छन् । तर, उनको पटक–पटकको शासनकाल विवादास्पद रहेको छ । ०५२ मा गठबन्धन निर्माणका लागि अपरिहार्य रहेको राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीको चित्त बुझाएर सरकार चलाउन उनले गरेको ‘रोचक’ प्रयोग र ‘रोमाञ्चक’ घटनाहरूको सम्झना धेरैको मनमा अझै रहेको होला ।
०५८ सालमा उनले गिरिजाप्रसाद कोइरालाको हातबाट शासनसत्ता आफ्नो हातमा लिएका थिए । राजा ज्ञानेन्द्रले अक्षम भनेर प्रधानमन्त्रीबाट निकालेका देउवामाथि ०६१ सालमा एकपटक फेरि राजाको नजर प¥यो । उनी प्रधानमन्त्री भए । राजा ज्ञानेन्द्रले न्याय दिएकोमा उनीप्रति कृतकृत्य भए । तर, ०६१–६२ पछिको समय देउवाको राजनीतिमा निकै कठिन थियो । त्यो समयको सम्झना नगर्दा बेस हुनेछ ।
यस तथ्यको ज्ञान सबैलाई छ, देउवाको स्वास्थ्य–अवस्था ठीक छैन । उनलाई बिर्सिने रोग लागेको छ । उनी देशका अग्रणी स्नायु विशेषज्ञको उपचारमा छन् । देशको अवस्था उनको भन्दा खराब छ । खराब मात्र होइन, दारुण छ । गठबन्धनका नेताहरूको अगाडि डरलाग्दो खाल्डो छ भने पछाडि धाप छ । जान त जाने । तर, कता जाने ? देशमा डरलाग्दो अन्योल सुरु भएको छ । देउवाले सत्तासमीकरण मिलाउने हुन् कि देशको शासन–व्यवस्था चलाउने हुन् ? परीक्षणको घडी सुरु हुनै लागेको छ ।
यो समस्याको सामना देउवा प्रधानमन्त्री भएको खण्डमा उनले मात्रै गर्नुपर्ने होइन । अहिलेको राजनीतिक वातावरणमा प्रचण्ड, माधव, महन्थ वा गठबन्धनका अरू जोसुकै नेता प्रधानमन्त्री भए पनि समस्या उही हो । सरकार जोसुकैको नेतृत्वमा बनोस् त्यो नेता खतरनाक अवस्थामा हुन्छ । उसको अगाडि छ खाडल (खाइ), पछाडि छ धाप (दलदल) । निर्वाचनको निर्देश नै यस्तो छ ।
