- वि.सं २०८१ बैशाख ७ शुक्रबार
शिवपुरी निकुञ्ज
समुद्री सतहबाट एक हजार तीन सय ५० मिटरदेखि दुई हजार सात सय ३२ मिटर उचाइसम्म फैलिएको शिवपुरी निकुञ्ज यस क्षेत्रको सबैभन्दा महत्वपूर्ण पर्यटकीय स्थल हो । देशका २० वटा संरक्षित क्षेत्रमध्ये सबैभन्दा बढी पर्यटक यसै क्षेत्रमा आउने गरेका छन् । यसबाट स्थानीय र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा योगदान पुगेको छ । यस क्षेत्रमा शिव भगवान्को तपोभूमि शिवपुरी चुचुरो, बागद्वार, विष्णुद्वार रहेका छन् । मध्य पहाडलाई प्रतिनिधित्व गर्ने एक मात्र राष्ट्रिय निकुञ्ज पनि यही हो । यस क्षेत्रमा ध्वाँसे चितुवा, चरीबाघ, सालक, पहरे बाँदरजस्ता संरक्षित स्तनधारी वन्यजन्तु र चितुवा, हिमाली कालो भालुजस्ता वन्यजन्तुका साथै काँडे भ्याकुरलगायत तीन सय १८ प्रजातिका चरा पाइन्छन् ।
बागद्वार
बागद्वार शिवपुरी निकुञ्जभित्र पर्ने बागमती नदीको मुहान हो । हरेक वर्षको वैशाख १ गते यहाँ विशेष मेला लाग्छ । धार्मिक मान्यताअनुसार भागीरथी नदीले समुद्र भरिएर संसार डुबाउन लागेपछि पार्वती माताले संसारलाई जोगाउन भागीरथीलाई रोकिन् । पुनः पवित्र नदीको आवश्यकता परेपछि भगवान् शिवले बागमतीको सृष्टि गरेका हुन् । त्यसै क्षेत्रमा १४ वर्षदेखि तपस्यारत ॐ बाबाका अनुसार बागद्वारमाथिको शिवपुरी चुचुराको तल भूमिगत पोखरी छ । त्यसैको पानी बागद्वार भएर निस्कने गर्छ । बागमती नदीको उद्गम बिन्दु बागद्वार, बूढानीलकण्ठ र गोकर्णेश्वर नगरपालिकाको शिरको नामबाट बागमती प्रदेश नामकरण भएको छ ।
विपश्यना ध्यानकेन्द्र
यो बूढानीलकण्ठ मन्दिरभन्दा केही माथि मुहानपोखरीमा रहेको छ । यहाँ शान्त ध्यान–साधना अभ्यास गराइन्छ । यो बुद्धका ज्ञानमा आधारित रहेको छ । एक वर्षमा २३ टोलीले साधना गर्ने अवसर पाउँछन् । दसैँको समयमा सरकारी कार्यालयहरू बिदा हुने भएकाले कर्मचारीलाई साधना गर्न सहज होस् भनेर नेपाली नागरिकलाई मात्र साधना गराइने गरेको छ । ध्यान–साधना रुचाउने र शुभचिन्तकहरूको दान–दातव्यबाटै ३९ रोपनी क्षेत्रफलमा यो संरचना निर्माण भएको छ ।
नागी गुम्बा
शिवपुरी–नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्जको गर्भमा अवस्थित यो गुम्बालाई प्राकृतिक सौन्दर्यले छपक्कै छोपेको छ । जंगलको बीचमा रमणीय डाँडामाथि अवस्थित यो गुम्बासम्म पुग्न सडक सुविधा पनि छ । तलबाट निस्कँदा गुम्बा नपुगुन्जेल यो घनघोर जंगलमा मानवीय उपस्थितिको कल्पना पनि गर्न सकिन्न । गुम्बा ठूलो क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । हजारौँ मानिस अटाउन सक्ने यो पूर्वाधार हेर्न लायक छ । यहाँ सयौँ विद्यार्थी आवासीय रूपमा बौद्ध धर्मको अध्ययन गरिरहेका हुन्छन् ।
विष्णुद्वार
बूढानीलकण्ठ नगरपालिका–१ को पानीमुहान निकुञ्जको प्रवेशद्वारबाट दुई सय मिटरमा सुन्दरीजल–टोखा सडक भेटिन्छ । त्यहाँबाट दुई किलोमिटर पश्चिमदेखि विष्णुद्वारको संकेत भेटिन सुरु हुन्छ । सडकमाथि थुम्कोमा पुगेपछि दायाँतिर सफा र कञ्चन नदी देखिन्छ । विष्णुमती नदीको मुहान विष्णुद्वार पुग्दा आउने रमणीय उकालो र हरियाली अनि दिउँसै साँझ परेजस्तो अँध्यारो खोँचले यहाँको यात्रा अविस्मरणीय बनाउँछ । शिवपुरी दायाँतर्फका सयौँ स–साना सिम स्रोतबाट एकीकृत भई विष्णुद्धार (विष्णु पादुका) बाट विष्णुमती नदीको उद्गम स्थल हेर्न उपत्यकावासीको भिड लाग्ने गरेको छ ।
बूढानीलकण्ठ मन्दिर
बूढानीलकण्ठ मूर्तिबारे विभिन्न कथा–कहानीका किंवदन्ती रहिआएका छन् । राजा र उनका उत्तराधिकारीले दर्शन गर्न नहुने मान्यता रहेको उक्त मूर्तिबारे एक राजालाई वृद्धावस्थामा बद्री–केदारको दर्शन गर्न सहज नभएपछि भगवान्ले विश्वकर्मालाई आज्ञा दिएर बूढानीलकण्ठको मूर्ति बनेको र भीमले त्यस ठाउँमा प्रतिस्थापन गरेको मान्यता छ । नीलकण्ठ नामका वृद्ध किसानले पुरिएर रहेको अवस्थामा मूर्ति फेला पारेकाले वृद्ध नीलकण्ठ नामले बोलाउँदा–बोलाउँदै अपभ्रंश भई बूढानीलकण्ठ भएको मान्यता पनि छ । नगरपालिकाको नाम नै यसै मूर्तिका नाममा रहेकाले यसको महत्व अनुमान लगाउन सकिन्छ ।
कपनगढी र कपन गुम्बा
कपन गुम्बाभित्र सुन्दर चिटिक्क परेको मन्दिर छ । मन्दिरवरिपरि भक्तजन बस्न मिल्ने आँगन बनाइएको छ । यो गढी पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौं विजयपूर्व बनाएको किंवदन्ती छ । राजाले आफ्नो गण भएको हरेक ठाउँमा भगवती मन्दिर बनाउने गरेको इतिहास छ । गुम्बाका कर्मचारीका अनुसार पहिले स्थानीयले शिलामा पूजा गर्ने गरेकाले गुम्बा बनाउँदा मन्दिर पनि निर्माण गरिएको हो । गुम्बा सुन्दर र मनमोहक छ । कपनमा रहेका गुम्बाहरू पनि पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास हुँदै छन् ।
धनेश्वर फुटबल मैदान
वडा नम्बर–४, पासिकोटमा निर्माणाधीन रहेको धनेश्वर फुटबल मैदान पनि बूढानीलकण्ठको पर्यटकीय क्षेत्र बन्नेमा यहाँका पदाधिकारी विश्वस्त छन् । खेल पर्यटनको एक आकर्षक गन्तव्य बनाउने लक्ष्यसहित काम भइरहेको उनीहरू बताउँछन् । यसबाहेक बूढानीलकण्ठ नगरपालिकामा विभिन्न धार्मिक, पर्यटकीय स्थलहरू रहेका छन् । मठ–मन्दिरमा लाग्ने मेला, पर्वबाहेक यहाँका अन्य पर्यटकीय स्थलमा कामधेनु शिला, शतरुद्रेश्वर महादेव, खड्ग भद्रकाली मन्दिर, नौलिन भद्रकाली मन्दिर, रुद्रेश्वर महादेव, पञ्चकुमारी मन्दिर, कपन बंगलामुखी मन्दिर, चुनदेवी मन्दिर, पुतली डाँडागढी र गुफा, अप्सराघाट, खप्तड बाबा समाधिस्थल, विष्णुमती झरना, धोबी ढुंगा, सुवर्णशमशेर क्रिकेट मैदान, धोबी खोला जलाशय र वाटरपार्क, तारेभिर आन्तरिक पर्यटनका लागि आकर्षक गन्तव्यका रूपमा रहेका र अझै विकास गर्दै लैजान सकिने सम्भावना भएका ठाउँ हुन् ।
