प्रदीप नेपाल : मेरो सगरमाथा, हृदयको अनन्त 

जब मनको आकाशमा शोकका काला बादल मडारिन्छन् र हृदयको गंगा मौन भएर आँसुको धारा बन्छ, तब स्मृतिको किनारमा एउटा यस्तो अनश्वर व्यक्तित्व उभिन्छ, जसको जीवन नेपाली माटोको सुगन्ध, संघर्षको संगीत र प्रेमको अमर काव्यले बनेको छ । मेरो मामा, मेरो मार्गदर्शक, मेरो जीवनको ध्रुवतारा प्रदीप नेपाल, जो आज भौतिक रूपमा हामीमाझ नरहे पनि उहाँको विचारको मशाल, साहित्यको उज्यालो र स्नेहको स्पर्श मेरो हृदयको मन्दिरमा सधैँ जीवन्त रहनेछ । उहाँ केवल एक व्यक्ति मात्र होइन, उहाँ मेरा लागि एउटा सगरमाथा हुनुहुन्थ्यो, जसले मेरो जीवनको हरेक आँधीमा अडिग भएर मलाई बाटो देखाइरह्यो । उहाँको बिदाइले मेरो मन टुक्रिएको छ, तर उहाँको स्मृतिले मेरो आत्मालाई सधैँ बल दिइरहन्छ ।

भोजपुरको गोगने गाउँ, जहाँ २८ पुस ०१० मा पिता टिकाबल्लभ नेपाल र माता जम्बकुमारी न्यौपाने नेपालको कोखबाट उहाँको जन्म भयो, त्यो पावन भूमि मेरा लागि तीर्थस्थल हो, किनभने त्यहीँ मेरो मामा, मेरो प्रेरणाको स्रोत, यो संसारमा आउनुभयो । भोजपुरको विद्योदय स्कुलमा पढ्दै शिक्षक बन्नुभएका उहाँले ज्ञानको दीप बालेर सयौँ मनलाई उज्यालो दिनुभयो । पढाइको सिलसिलामा काठमाडौं आउनुभयो । यहीँबाट उहाँको जीवनले क्रान्तिकारी मोड लियो । पर्चा बाँड्ने क्रममा पक्राउ, नक्खु जेलको अँध्यारो कोठरी, जेल ब्रेक र भूमिगत जीवन, यी संघर्षका पल उहाँका जीवनीका ती सुनौला पाना हुन्, जसले जनताको हृदयमा उहाँलाई अमर बनायो । मेचीदेखि लुम्बिनी, पार्टीको क्षेत्रीय इन्चार्जदेखि केन्द्रीय कमिटी, पोलिटब्युरो, स्थायी कमिटी, सचिवालय, प्रचार विभाग प्रमुख, पिपल्स भोलिन्टियर्सको नेतृत्व, राष्ट्रिय सभा र प्रतिनिधिसभाको सांसद, पटक–पटक मन्त्री, उहाँको जीवन एउटा यस्तो महासागर थियो, जसको गहिराइमा समाज परिवर्तनका सपना र लहरमा जनताको मुक्तिको गीत बगेको थियो ।

नाताले म उहाँको भान्जो, तर भावनाले उहाँको छायामा हुर्किएको एउटा सिपाही । ०४० सालदेखि काठमाडौंमा उहाँसँगै रहँदा उहाँलाई भान्जो, भाइ, साथी, कमरेड, ड्राइभर र व्यक्तिगत सहायकका रूपमा नजिकबाट चिनेँ । उहाँको प्रत्येक शब्द मेरा लागि जीवनको मन्त्र थियो, प्रत्येक हाँसो मेरा लागि स्नेहको सागर र प्रत्येक कदम मेरा लागि प्रेरणाको उज्यालो । उहाँको सान्निध्यमा बिताएका ती पल, मेरो हृदयको अमूल्य रत्न हुन् । उहाँले मलाई राजनीतिक, प्रशासनिक र सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्ने अवसर दिनुभयो, मलाई आफ्नो विश्वासको पखेटा दिनुभयो । उहाँको मार्गदर्शनमा मैले जीवनका कठिन पाठ सिकेँ र स्नेहले मलाई सधैँ अघि बढ्ने हिम्मत दियो । आज म जुन स्थानमा छु, त्यो उहाँको आशीर्वाद, प्रोत्साहन र अटल विश्वासको देन हो । उहाँ मेरा लागि मामा मात्र होइन, त्यो वृक्ष हो, जसको छायामा मैले मेरा सपना बुनेँ । उहाँ ती गंगा हुन्, जसले मेरो मनलाई सधैँ सिञ्चित गरिरहिन् । उहाँको बिदाइले मेरो मनमा एउटा शून्यता छाएको छ, तर उहाँको स्मृतिले मलाई सधैँ भन्छ कि ‘आँसु होइन, संकल्प बोकेर अघि बढ ।’

उहाँको आत्मस्वीकृतिमा लेखिएको छ, ‘म एक्लै आएँ, जिन्दगीको लामो हिस्सा एक्लै बिताएँ, आफैँ नेता भएँ, आफैँले नेता पद त्यागेँ, आफैँ साहित्यकार भएँ र जाँदा पनि म एक्लै जानेछु ।’ यो सादगी र स्वतन्त्रताको भावना उहाँको जीवनको सार थियो । उहाँले आफ्नो मृत्युपछि कुनै मृत्युकर्म, श्रद्धाञ्जली कार्यक्रम वा लासको प्रदर्शन नगर्न अनुरोध गर्नुभयो । उहाँले लेख्नुभयो, ‘मेरो मात्र युग समाप्त हुनेछ, अरू सबै यथावत् रहनेछ ।’ तर, मलाई लाग्छ, उहाँको युग कहिल्यै समाप्त हुनेछैन । उहाँको विचार, उहाँको साहित्य र उहाँको संघर्ष हाम्रो हृदयमा सधैँ जीवित रहनेछ । उहाँको यो सादगी र स्वतन्त्रताको भावना देखेर मेरो आँखा आँसुले भरिन्छ र मलाई लाग्छ कि उहाँ साँच्चै मेरो सगरमाथा हुनुहुन्थ्यो ।

प्रदीप नेपाल मेरा लागि मात्र होइन, समग्र नेपाली समाजका लागि एउटा सुरज थियो, जसले हरेक क्षेत्रमा आफ्नो किरण छ¥यो । सामाजिक सञ्जालमा उहाँप्रति बगेका श्रद्धाञ्जलीका आँसुले यो सत्य उजागर गर्छ, उहाँलाई कोही सामाजिक न्यायको योद्धा भन्छन्, कोही साहित्यका सुरज, त कोही राजनीतिका ध्रुवतारा । उहाँको लेखनीमा समाजको पीडा, किसानको पसिना, मजदुरको संघर्ष र नारीको आहुति जीवन्त हुन्थे । चार दर्जनभन्दा बढी पुस्तक कथा, कविता, गीत, उपन्यास र समाचार लेखन, उहाँको लेखन यति परिष्कृत थियो कि सम्पादनको आवश्यकता पर्दैनथ्यो । उहाँको बोलीमा यस्तो जादु थियो कि हरेक शब्दले मन छुन्थ्यो । प्रत्येक जिल्लाका कार्यकर्तालाई नामले चिनेर बोलाउने, युवालाई सधैँ अगाडि बढ्न प्रेरित गर्ने र समस्याको तत्काल समाधान दिने उहाँको अलौकिक क्षमता मेरा लागि सधैँ आश्चर्यका विषय थिए । 

उहाँको जीवन नेपाली संस्कृतिको त्यो मालश्री धुन थियो, जसले हृदयलाई शान्ति र प्रेरणा दिन्थ्यो । जसरी कोशीले तृषित भूमिलाई सिञ्चित गर्छ, त्यसरी नै उहाँको विचारले समाजका सीमान्तकृत, दलित, जनजाति, मधेशी र अल्पसंख्यक समुदायलाई आशा र आत्मसम्मान दियो । उहाँले अन्तर्जातीय विवाह गरेर सामाजिक समताको सन्देश दिनुभयो, जुन नेपाली समाजमा एउटा क्रान्तिकारी कदम थियो । गुटबन्दीलाई घृणा गर्ने, स्वच्छ छविका साथ भ्रष्टाचारको कुनै दाग नलागेका उहाँ सधैँ सादा जीवन र उच्च विचारका प्रतीक रहनुभयो । स्वर्गीय जननेता मदन भण्डारीलाई आफ्नो एक मात्र नेता मान्ने उहाँले वामपन्थी एकताको सन्देश बोकेर कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई एकताको धागोमा उन्नुभयो । विभिन्न समूहमा छरिएका कम्युनिस्टलाई एकताबद्ध गर्न, कार्यगत एकता गर्न र साझा मुद्दामा सहमति कायम गर्न उहाँले खेलेको भूमिका नेपाली राजनीतिक इतिहासको स्वर्णिम अध्याय हो ।

मदन–आश्रित स्मृति प्रतिष्ठान र प्राविधिक शिक्षालयप्रति उहाँको समर्पण मेरा लागि सधैँ प्रेरणाको स्रोत रह्यो । ०५० मा संयोजक हुँदै ०५६ देखि अध्यक्षको भूमिकामा रहँदा उहाँले शिक्षालाई हरेक सीमान्तकृत समुदायसम्म पु¥याउन आफ्नो जीवन अर्पण गर्नुभयो । मन्त्री हुँदा सिटिइभिटीमार्फत प्राविधिक शिक्षालाई सरल र सुलभ बनाउन उहाँले स्थापना गरेको शिक्षालय आज भव्य भवन र प्रगतिका तस्बिरमा बोल्छ । उहाँको यो योगदानले हजारौँ युवालाई आत्मनिर्भरताको पखेटा दियो । उहाँको दूरदर्शिताले प्रतिष्ठानलाई सामाजिक न्याय, प्रगतिशील चेतना र शिक्षाको मन्दिर बनायो । उहाँले देखाएको यो सपना मेरा लागि ती मखमली फूल हुन्, जो मेरो मनमा सधैँ फुलिरहन्छन् ।

उहाँको बहुआयामिक व्यक्तित्वको अर्को रङ प्रविधिप्रेमी स्वभाव हो । टाइपराइटरदेखि कम्प्युटर, मोटरसाइकलदेखि गाडीसम्म, उहाँ हरेक नवीन प्रविधिमा पोख्त हुनुहुन्थ्यो । रातको चार पहरबाहेक सधैँ काममा समर्पित, उहाँको जीवनको प्रत्येक पल जनताको सेवामा अर्पित थियो । ‘काम सुरु गरेपछि सक्नुपर्छ, बोलेपछि गर्नुपर्छ’ यो उहाँको जीवनको मूलमन्त्र थियो । 

उहाँको जीवन जस्तोसुकै चुनौतीमा पनि कहिल्यै नझुक्ने सगरमाथा थियो । उहाँको साहित्यले समाजलाई ऐना देखायो, राजनीतिले जनतालाई सपना दियो र नेतृत्वले युवालाई पखेटा दियो । स्वच्छ छवि, भ्रष्टाचारको कुनै दाग नलागेको जीवन र सधैँ जनताका पक्षमा उभिने अडानले उहाँलाई नेपाली राजनीतिमा एक यस्तो नक्षत्र बनायो, जसको प्रकाश कहिल्यै मधुरो हुनेछैन । उहाँको बिदाइ मेरो मनमा एउटा खाडल बनेको छ, तर स्मृतिले मलाई सधैँ भन्छ–यो खाडललाई संकल्पको फूलले भर्नुपर्छ ।

आज उहाँको भौतिक उपस्थिति नरहे पनि विचारको हिमाल मेरो सामु उभिएको छ । उहाँले देखाएको बाटोमा हिँड्नु मेरो कर्तव्य हो, मेरो जीवनको सार्थकता हो । म व्यक्तिगत रूपमा उहाँको सपनालाई साकार पार्न हरपल समर्पित रहनेछु । उहाँको स्मृति मेरा लागि ती मखमली फूल हुन्, जो कहिल्यै ओइलाउँदैनन् । ती हिमालका हिउँ हुन्, जो कहिल्यै पग्लिएर सकिँदैनन् । ती मालश्रीका धुन हुन्, जो मेरो मनमा सधैं गुञ्जिरहन्छन् । 

अन्त्यमा म उहाँको आत्मस्वीकृतिको भावनालाई सम्मान गर्दै दिवंगत आत्माको चीरशान्तिको कामना गर्छु । शोकसन्तप्त परिवारजन, आफन्तजन र समस्त शुभचिन्तकप्रति मेरो गहिरो समवेदना । यो दुःखद् घडीमा, आउनुहोस्, हामी उहाँको स्मृतिमा आँसु होइन, संकल्पका दीप बालेर उहाँले देखाएको बाटोमा अघि बढौँ । मामा, तपाईं मेरो हृदयको मन्दिरमा सधैँ सजिएको अनन्त आलोक हुनुहुन्छ । तपाईंप्रति मेरो अनन्त प्रेम र श्रद्धाञ्जली !