ढोरपाटन : आन्तरिक पर्यटकको ‘हटस्पट’ 

मध्य बर्खा, रिमझिम पानी, उकालो र चिप्लो कच्ची सडक, मोटरसाइकल, पिकअप जिप र स्कार्पियोको कष्टकर यात्रा । बागलुङको बुर्तिबाङ बजारदेखि ३६ किलोमिटरको कच्ची सडक, झण्डै सवा दुई घण्टाको उकालोे यात्रापछि ढोरपाटन छिर्ने नाका देउराली पुगिन्छ । देउराली डाँडामा नाउर र झारलको स्तम्भले ढोरपाटनमा स्वागत गरिरहेका छन् । यहाँबाटै विभिन्न रङमा फुलेका बुकी र मनोरम समथर मैदान देखिन्छ । यही प्राकृतिक मनोरम दृश्यले ढोरपाटन सिकार आरक्ष क्षेत्र आउँदै गरेका पर्यटकलाई उकालोको सबै थकान मेटाइदिन्छ ।  

पछिल्लो समय ढोरपाटन आन्तरिक पर्यटनको लागि उत्कृष्ठ गन्तव्यको रूपमा विकास भइरहेको छ । सुन्दर पाटन, आकर्षक गाउँ, मनै लोभ्याउने हिमाल, पृथक रहनसहन, परम्परागत रूपमा बनेका घर–गोठहरू र घोडचडीले पर्यटकको मन लोभ्याउँछ । बागलुङ, म्याग्दी र रुकुमको संगमस्थलमा फैलिएको आरक्ष क्षेत्र आन्तरिक पर्यटनको ‘हटस्पट’ बन्दै गएको छ । 

नेपालको एक मात्र सिकार आरक्ष ढोरपाटन क्षेत्रमा रहेका उत्तरगंगा, ढोरबराह, बुकीपाटन, जलजला, गुम्बा, गर्पाछेडा लेक, भेडीगोठका कारण ढोरपाटन आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको ‘हटस्पट’ बन्दै गएको हो । 

विशेषगरी असारदेखि भदौसम्म फुल्ने विभिन्न रङका बुकी, गर्पाछेडा लेक, बुकीपाटन, टिकाधारा क्षेत्रमा देखिने सौन्दर्यताले बर्खामा पनि पर्यटकलाई लोभ्याएको छ । अहिले ढोरपाटन क्षेत्रमा दैनिक तीन सयको हाराहारीमा पर्यटक पुग्ने गरेका छन् ।  

फूलसँग रमाउने पर्यटक बढ्दै 
वर्षमा दुई सिजन सिकार खेल्ने क्षेत्र जैविक विविधता र संरक्षणकै सन्दर्भमा मात्र परिचित यो गन्तव्य अहिले यहाँ फुल्ने बुकी फुल हेर्नकै निम्ती युवायुवतीदेखि पाका पुस्तासँगै प्राकृतिकप्रेमीहरू र पदयात्रा रोज्नेहरूको रोजाइमा पर्न थालेको छ ।

स्थानीयले राके फूलका रुपमा चिन्ने वनफूललाई सिकार आरक्षले नाकेफुली, बुकीफूल, मदानेफूललगायतको नाम दिएको छ । फूलसँग रमाउने पर्यटकले ढोरपाटन उपत्यकाका फाँटहरुमा चहलपहल बढेको छ । 

बुकी पुग्ने बाटो चिप्लो तर यादगार
साउने झरीको प्रवाह नै नगरी परिवारसहित ढोरपाटन आएकी बुटबलकी अस्मित केसीले अलौकीक अनुभव गरेको सुनाइन । ‘मैले सुनेको ढोरपाटन त उपत्यका मात्रै भन्ने थियो । गुर्जाघाट, जलजला र बुकीपाटन झनै रमणीय रहेछन् । हामी गर्पा छेडा हुँदै बुकी पाटन पुग्यौँ,’ उनले भनिन्, ‘बुकी पुग्न झण्डै चार घण्टा लाग्यो, एक दिन माथि गोठस्टेमा नै बस्यौं, बाटो चिप्लो थियो तर ती क्षण यादगार बने ।’

सामाजिक सञ्जालले बढायो पर्यटक
पछिल्ला केही वर्षमा सामाजिक सञ्जालमा ‘ढोरपाटन यात्रा’, ‘ढोरपाटन ट्रेक’, ‘आहा ढोरपाटन !’ जस्ता ह्यासट्याग देखिन थालेका छन् । बुकीफूल, घोडा चढ्ने रमाउने, भेडाको बथान, गोठ र समथर मैदानका फोटोहरूले धेरैको मन लोभ्याएको छ । 

घुमफिरलाई ‘लाइफस्टाइल’ बनाएका युवाहरूको उत्साहले ढोरपाटन चर्चामा आएको बागलुङ बजारदेखि ढोरपाटन घुम्न गएका बालकृष्ण शर्मा बताउँछन् । उनी भन्छन्– ढोरपाटन पुग्न सजिलो छैन । तर एकपटक पुग्ने जो–कोही भन्छन्, यात्रा कठिन तर गन्तव्य अद्वितीय छ ।

होटल तथा होमस्टे व्यवसाय फष्टाउन थाल्यो
ढोरपाटन आउने पर्यटक बढेपछि यस क्षेत्रमा सञ्चालित होटल व्यवसाय समेत फस्टाउन थालेको छ । ‘दुई वर्ष पहिले यहाँ आउने पर्यटक पाटनको बुकी हेर्ने जाने गर्थे, अहिले माथि बुकीपाटन, जलजला क्षेत्रमा जान लागेपछि घरबास र होटल व्यवसाय पनि फस्टाउन थालेको छ । पाखाथर होमस्टेका सञ्चालक सिता बुढा मगर भन्छिन्–हरेक पर्यटकको ध्यान पाटनभरी फुलेका फूलले खिच्ने गरेको छ भने बुकीपाटन जलजला निसिलढोर जाने पर्यटक एक रात यहाँ बस्ने गरी आउने गरेका छन । यसले यहाँको होटल र होमस्टेको आम्दानी पनि बढेको छ ।  

दैनिक तीन सयभन्दा बढी पर्यटक पुग्छन् ढोरपाटन
देशका विभिन्न जिल्लाबाट दैनिक तीन सय आन्तरिक पर्यटक ढोरपाटन भ्रमणमा आएको ढोरपाटन सिकार आरक्षको तथ्याङ्क छ । यहाँ आउने पर्यटकको पहिलो रोजाइ पाटन क्षेत्रमा फुल्ने बुकी फूल, घोडाचढी, ढोरबराह मन्दिर रहेको सिकार आरक्षका संरक्षण अधिकृत पशुपति अधिकारी बताउँछन् । 

‘केही वर्षदेखि बर्खायाममा समेत पर्यटक आउन थालेका छन् गतवर्षदेखि गर्पाछेडा, बुकी पाटन क्षेत्रमा पदमार्ग बनेसँगै पर्यटक बढ्दै गएका छन्,’ अधिकारीले भने, ‘यसका साथै आरक्षणमा रहेको संग्रहालय हेर्ने पर्यटक पनि बढ्दै गएका छन् । संग्रहालयमा आरक्ष क्षेत्रमा पाइने वन्यजन्तुबारे जानकारीसहित विभिन्न जनावर र पशुपन्छीको छालासमेत राखिएको छ ।’

एक वर्षमा २३ हजार पर्यटक पुगे
आव ०८१/०८२ मा ढोरपाटन क्षेत्रमा २३ हजार ९६२ पर्यटक आएका छन् । यसमा २३ हजार ४६७ जना नेपाली रहेका छन् भने १२ जना सार्क राष्ट्र र २१३ जना विदेशी रहेको संरक्षण अधिकृत अधिकारीले जानकारी दिए । 

ढोरपाटन छिर्नका निम्ति नेपाली पर्यटकलाई सय रुपैयाँ, सार्क राष्ट्रका विदेशी पर्यटकलाई एक हजार पाँच सय र अन्य राष्ट्रका विदेशी पर्यटकलाई तीन हजार रुपैयाँ प्रवेश शुल्क तोकिएको छ । 

धार्मिक रूपमा पनि महत्वपूर्ण
पर्यटकीय गन्तव्यसँगै धार्मिक रूपमा पनि परिचित ढोरपाटनमा ढोरबराह मन्दिर, उत्तरगंगा, रुद्रताल, छेन्टुङ गुम्बा लगायत मठ मन्दिर रहेका छन् । जनैपूर्णिमा, शिवरात्रि लगायत विभिन्न पर्वमा यहाँ तीर्थालुको भिड लाग्छ ।

ढोरपाटन आरक्षको हेटक्वार्टरबाट तीन किलोमिटर पूर्वमा रहेको छेन्टुङ गुम्बा र तिब्बती बस्ती ढोरपाटनको अर्को आकर्षण हो । तिब्बती शरणार्थीका जनजीवन, संस्कृति र रहनसहन बुझ्न छेन्टुङ पुग्नैपर्ने गन्तव्य हो। यसैगरी, यहाँ आउने अधिकांश पर्यटकको रोजाइमा घोडचडी पनि पर्छ । 

घोडा चढ्न ढोरपाटन
उपत्यका क्षेत्रमा घोडामा घुमेको प्रतिव्यक्ति दुई सयदेखि ५ सय रुपैयाँ तिर्नु पर्छ । अहिले पर्यटकको संख्या बढेसँगै व्यावसायिक रूपमा घोडापालन गर्नेको पनि राम्रै आम्दानी भएको छ । दैनिक २०–२२ जनालाई घुमाउने गरेको घोडाचालक फाजेन्दै विक बताउँछन् । यस क्षेत्रमा मात्रै ६० देखि ७० वटा घोडा रहेको उनले बताए । 

जलजला र बुकी पुग्छन पर्यटक
उपत्यका क्षेत्रमा पर्यटक पुरानो हवाई मैदान, उत्तरगंगा, स्यालपाखे, नवी र तिब्बती शरणार्थी क्याम्पसम्म घुम्ने गर्छन । त्यसका साथै गर्पाछेडा, बुकी पाटन गुर्जाघाट, जलजला, फागुने धुरी, निसिलढोर, चौरीखर्कलगायतका क्षेत्र झनै रमणीय रहेका छन ।

ढोरपाटन क्षेत्रको जलजला, बुकी क्षेत्र भेडाबार्खा, गाईभैसी चरण क्षेत्रको रूपमा पनि परिचित छ । यहाँ परम्परागत रूपमा बनेका गोठ छन् । ढोरपाटनका गोठालाहरू वर्षायाम सुरु हुनुअघि नै गाईवस्तु धपाउँदै लेकतर्फ उक्लन्छन् । यसैलाई रैथाने भाषामा ‘बुकी उक्लनु’ भनिन्छ । वैशाखमा लेकतिर उक्लिएका गोठालाहरू असोजमा मात्र ढोरपाटन फर्कन्छन् । यहाँ पुग्दा पुरानो परम्परालाई नजिकबाट नियाल्न पाइने ढोरपाटन नगरपालिकाका कार्यबहाक नगरप्रमुख धनबहादुर कायत कल्याण बताउँछन् ।

कसरी पुग्ने ढोरपाटन ?
रुकुम पूर्व, म्याग्दी र बागलुङ गरी तीन जिल्लाको एक हजार तीन सय २५ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको ढोरपाटन आरक्षको मुख्य कार्यालय बागलुङको ढोरपाटन नगरपालिका–९ मा छ ।

पोखराबाट मध्यपहाडी लोकमार्ग पछ्याउँदै बस, गाडी वा बाइकमा बागलुङ सदरमुकाम हुँदै झन्डै चार घन्टामा बुर्तिबाङ पुगिन्छ । बुर्तिबाङबाट लोकमार्गलाई छाडेर अधिकारीचौर, बोबाङ हुँदै ३६ किलोमिटर कच्ची सडकमा जिप, बाइक वा बसमार्फत झण्डै दुई घन्टाको यात्रामा ढोरपाटन पुग्न सकिन्छ । पोखराबाट विभिन्न ट्राभल्स एजेन्सीले प्याकेजमा पनि ढोरपाटन लैजाने गर्दछन् । 

ढोरपाटन पुगेपछि गुर्जाघाट हुँदै जलजला पुग्न थप २२ किलोमिटरको कच्ची सडक छ । उत्तरगंगा नदी किनार हुँदै जलजला पुगेपछि नजिकबाट दर्जनौँ हिमशृंखला नियाल्न सकिन्छ । बुकी पुग्न भने पाँच घण्टाको पैदल यात्रा गर्नुपर्छ ।

समुद्री सतहबाट दुई हजार आठ सय ५० मिटरदेखि पाँच हजार पाँच सय मिटर उचाइमा रहेको यस आरक्षमा ३२ प्रजातिका स्तनधारी जनावर पाइन्छन् । दुर्लभ एवं संरक्षित पक्षीको सूचीमा परेका डाँफे, मुनाल, चिरसहित एक सय ६४ प्रजातिका चरा पाइने यस क्षेत्रमा पुथा, चुरेन र गुर्जा हिमाल पनि रहेका छन् ।