छिमेकी देश भारतमा कोभिडका बिरामीमा कालो ढुसी अर्थात् म्युकोमाइर्कोसिस संक्रमण गम्भीर समस्याका रूपमा फैलिरहेको छ । भारतमा नौ हजारभन्दा बढी व्यक्तिमा यसको संक्रमण पहिचान भइसकेको भारतीय स्वास्थ्य मन्त्रालयले जनाएको छ । 

इपिडिमियोलोजी तथा सरुवा रोग नियन्त्रण महाशाखाले म्युकोमाइर्कोसिसको समस्या नेपालमा पनि देखिन थालेको जनाएको छ । महाशाखाका अनुसार वीरगन्जमा चार, काठमाडौंमा एक र नेपालगन्जमा चारजना गरी हालसम्म नौजनामा म्युकोमाइर्कोसिस संक्रमण भइसकेको छ । तर, सीमित स्रोत–साधनका कारण नेपालमा म्युकोमाइर्कोसिस संक्रमण कतिलाई भएको छ भनेर यकिन गर्न नसकिएको चिकित्सकहरूको भनाइ छ । तर, छिमेकी मुलुकमा बिस्तारै महामारीकै रूप लिइरहेको कालो ढुसी (म्युकोमाइर्कोसिस) नेपालमा पनि तीव्र गतिमा फैलिन सक्ने भन्दै सावधानी अपनाउन उनीहरूको सुझाब छ । 

म्युकोमाइर्कोसिस (जसलाई जाइगोमाइकोसिस पनि भनिन्छ) गम्भीर तर दुर्लभ फंगल संक्रमण हो । जुन म्युकोर्मिसाइट्स भनिने मोल्डहरूको समूहले गर्दा हुन्छ । म्युकोर हाम्रो वातावरणमा प्राकृतिक रूपमै पाइने एक प्रकारको ढुसी हो जुन माटो, धूलोका कण, हावा र शरीरका सतहमा पनि हुन्छ । यो एउटा स्पोरको रूपमा रहने गर्छ । हेमाटोलोजिस्ट अजयकुमार झाका अनुसार, म्युकोमाइर्कोसिस मुख्यतया स्वास्थ्य समस्या भएका व्यक्तिमा वा रोगसँग लड्न शरीरको क्षमता कम गर्ने स्टेरोयडका कारणले हुने गर्छ । अन्य संक्रमणका कारण स्वास्थ्य अवस्था गम्भीर भएको अवस्थामा पनि यसको असर बढी देखिन्छ । जसले दिमागमा पनि असर गर्न सक्छ । हालसम्म भएका अध्ययनअनुसार कालो ढुसी संक्रमणको मृत्युदर ५० प्रतिशतभन्दा बढी हुने गर्छ ।

म्युकोमाइर्कोसिस प्रकारहरू 
राइनोसरेब्रल म्युकोमाइर्कोसिस : यो साइनसमा देखिने संक्रमण हो, जुन दिमागमा पनि देखिन्छ । सामान्यतया यो फंगल धेरै व्यक्तिमा देखिने गर्छ, तर मधुमेह र मिर्गाैला प्रत्यारोपण गरेका व्यक्तिलाई बढी असर गर्छ । 

पल्मोनरी म्युकोमाइर्कोसिस : क्यान्सरपीडित र अंग प्रत्यारोपण वा स्टेम सेल ट्रान्सप्लान्ट भएका व्यक्तिमा पल्मोनरी म्युकोर्मिकोसिस संक्रमण धेरै हुने गरेको छ । 

ग्यास्ट्रोइन्टेस्टेनियल म्युकोमाइर्कोसिस : वयस्कहरूमा भन्दा युवा र बालबालिकामा अधिक देखिने यो फंगस विशेषगरी समय नपुग्दै जन्मेका र तौल कम भएका शिशुहरू, जसलाई एन्टिबायोटिक, सर्जरी, वा औषधि प्रयोग गरिन्छन् । यस्ता बालबालिकाहरूमा बढी भएको पाइन्छ । 

क्युटानियस म्युकोमाइर्कोसिस : छालाको सम्पर्कबाट शरीरमा प्रवेश गर्ने यो फंगस छालामा हुने समस्याबाट हुने गर्छ । जस्तै सर्जरी, छाला जल्नु वा घाउचोटको समयमा यो संक्रमण हुन सक्छ । 

डिसइनिमिटेड म्युकोमाइर्कोसिस : यो संक्रमण रगतको प्रवाहबाट शरीरको अर्को भागमा फैलिन्छ । यसले प्रायजसो मस्तिष्कलाई असर गर्छ, तर यसले मुटु र छालाजस्ता अन्य अंगहरूलाई पनि असर गर्न सक्छ ।

पछिल्लो समय म्युकोमाइर्कोसिस संक्रमण कोभिड–१९ का बिरामीमा चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको छ । समयमै संक्रमण पत्ता लगाएर उपचार गर्न नसके मृत्यदर ९४ प्रतिशतसम्म पुग्ने चिकित्सकहरूको अनुमान छ । कोभिड निको भएको १२ देखि १५ दिनभित्रमा देखिने यो संक्रमण तीव्र गतिमा फैलिन थालेपछि भारतको २९ वटा राज्यमा म्युकोमाइर्कोसिसलाई प्रकोप घोषणा गरिएको छ । नेपालमा पनि यसको संक्रमण फैलिन नदिन सजग हुनुपर्ने चिकित्सकहरूको सुझाब छ । केही व्यक्तिमा लक्षणका आधारमा पहिचान भए पनि उपचार समयमा हुन नसक्दा मृत्युसमेत भइरहेको छ । नेपालमा कालो ढुसी पहिचानका लागि उपयुक्त ल्याबसमेत नभएको चिकित्सकको भनाइ छ । 

कोभिडका बिरामीमा देखिएको म्युकोमाइर्कोसिस उपचार गर्न सकिन्छ : डा. संकेत रिजाल 
कोभिडका बिरामी भनेको इम्युनोकम्र्पमाइजिङ अर्थात् शरीरको प्रतिरोधी क्षमता कम भएका बिरामी हुन् । योसँगै कोभिड उपचारमा स्टेरोइडको समेत प्रयोग भइरहेका कारण कालो ढुसी संक्रमणको जोखिम हुन सक्छ । हालसम्म नेपालमा प्रकोपकै रूपमा नदेखिए पनि हावाको माध्यमबाट छिटो फैलिने भएकाले समयमै पहिचान गरेर उपचार गर्नु अन्तिम विकल्प हो । तर, नेपालका सबै कोभिड अस्पतालमा फंगसको पहिचान र उपचारका लागि स्रोतसाधन र जनशक्ति उपलब्ध छैन । 

आँखा सुन्निनु, रातो हुँदै जानु, साइनसको एकापट्टिको भाग सुन्निँदै जानु, कमजोर हँुदै जानु यसका प्रमुख लक्षण हुन् । रगतको परीक्षणबाट यसको पहिचान हुन सम्भव छैन । फंगसको कल्चर गर्नका लागि मात्रै तीन–चार साता लाग्न सक्छ । यसका लागि स्वाब लिएर ल्याबमा परीक्षण गरेर डाइग्नोसिस गर्न सकिन्छ, तर ल्याब सहज रूपमा उपलब्ध हुन आवश्यक हुन्छ । समयमै डाइग्नोसिस गरिए उपचार भने गर्न सकिन्छ ।  

नेपालमा यसको औषधि सर्वसुलभ छैन : डा. अजयकुमार झा 
म्युकोमाइर्कोसिसको उपचारका लागि पहिलो विकल्प शल्यक्रिया हो । यो संक्रमण तीव्र गतिमा फैलिने हँुदा छोटो समयमै उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । कतिपय अवस्थामा संक्रमण फैलिन नदिन संक्रमण भएको भाग नै हटाउनुपर्नेसमेत हुन सक्छ । यस्तै, मेडिकेसनमा एन्टिफंगस औषधिहरू प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, एक दिनमा एन्टिफंगसको खर्च १५ हजारभन्दा बढी पर्न जान्छ । यसको औषधि कम्तीमा चारदेखि ६ सातासम्म प्रयोग गर्नुपर्छ । 

सामान्यतया, एन्टिफंगसमा एम्फोटेरिसियन बी नामक औषधि प्रयोग गरिन्छ, यो क्लासिकल औषधि नेपालमा पनि उपलब्ध छ । एम्फोटेरिसियन बी औषधि पनि बिरामीको उमेर र अवस्थाका आधारमा फरक–फरक प्रयोगमा ल्याइन्छ । जसको खर्च प्रत्येकमा भिन्न हुने गर्छ । जसमध्ये लाइफो जोङल एम्फोटेरिसियन बी बढी प्रभावकारी मानिन्छ । तर, महँगो हुने र एमदमै कम प्रयोगमा आउने भएकाले नेपाली बजारमा सर्वसुलभ छैन । 

यसबाहेक अन्य एम्फोटेरिसियन बी औषधिहरूको साइडइफेक्ट बढी देखिने हुनाले सबै चिकित्सकले प्रयोग गर्न मान्दैनन् । म्युकोमाइर्कोसिसका लागि योसँगै अन्य एन्टिफंगस मेडिकेसनसमेत प्रयोगमा ल्याउनुपर्ने हुन्छ । फंगस कोभिडका कारण मात्रै नभई अन्य संक्रमणका कारणले पनि हुने गर्छ । तर, नेपालमा फंगसका लागि छुट्टै ल्याब र अनुसन्धानका डिपार्टमेन्टहरू उपलब्ध छैैनन् । नेपालमा यसले प्रकोपको रूप लिनुभन्दा अगाडि नै सचेत हुनु आवश्यक छ ।