देशको राजनीतिक प्रशासनिक केन्द्र सिंहदरबार यतिवेला पुनर्निर्माणको चरणमा छ । 

१२ वैशाख ०७२ विनाशकारी भूकम्पमा सिंहदरबार पूर्ण रूपमा क्षति भएकाे लामो सयमपछि पुनर्निर्माणको काम थालिएको थियो । 

तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेर राणाले बनाएको सिंहदरबार आफैँमा एउटा ऐतिहासिक महत्व बोकेको संरचना हो । 

राणाकालदेखि प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालय सञ्चालन भइरहेको भवन भूकम्पपछि प्रयोगविहीन बन्दै आएको थियो ।

०७२ को भूकम्पले जर्जर पारेपछि यस राणकालीन ऐतिहासिक संरचना नरहने हो कि भन्ने चिन्ता पनि थपिएको थियो । 

तत्कालीन समय ०२९ सालमा सिंहदरबार आगलागी भएपछि सिंहदरबारलाई पूर्वी मोहडा र पश्चिमी मोहडामा विभाजन गरिएको थियो ।

भूकम्पले क्षति भएपछि पुनर्निर्माण प्राधिकरणले यिनै दुई चरणमा विभाजन गरेर निर्माण कार्य अगाडि बढाउँदै आएको छ ।

पुनर्निर्माण प्राधिकरणका अनुसार सिंहदरबारको पूर्वपट्टिको पुनर्निर्माणको काम ८० प्रतिशतभन्दा बढी सकिसकेको छ भने पश्चिम मोहडापट्टिकोे पुनर्निर्माणको काम हालै मात्र सुरु गरिएको छ ।

भूकम्पपछि छानो चुहिने भएको थियो, तर त्यसमा कुनै पनि सरोकारवालाहरूले चासो देखाउन सकेनन् । 

भूकम्प गएको तीन वर्षपछि मात्र प्लाष्टिकले छानो छोप्ने काम भयो । छानो चुहिने समस्याका कारण कतिपय  सामान ऐतिहासिक फोटाहरूमा खिया लाग्ने र कतिपय सामान मकिएकोसमेत छ । 

विक्रम सम्वत् १९६० मा बनेको यस दरबार जुन अहिलेको संरचनाभन्दा निकै भिन्न रहेका १४ सय कोठासहित र आन्तरिक चोकसहितको कलात्मक भवनलाई जस्ताको तस्तै बनाउने भन्नेमा पुनर्निर्माणको जिम्मा पाएको प्राधिकरणको दाबी गर्दै आएको छ ।

यसकारण ढिलो भएको थियो पश्चिमपट्टिको पुनर्निर्माण
पुनर्निर्माण प्राधिकरणलाई पूर्वी मोहडाको निर्माण गर्नका लागि समस्या थिएन । 

सिंहदरबारमा तत्कालीन समयमा आगलागी भएपछि त्यस भागलाई तत्कालीन समयमा पुनर्निर्माण गर्दा केही ठाउँमा आधुनिक संरचनमा प्रयोग गरी प्रयोगमा ल्याइएको थियो ।  

सिंहदरबार आगलागीबाट थप क्षति हुनबाट बचाउनका लागि तत्कालीन समयमा बमको प्रयोग गरेर भवनलाई दुई भागमा  विभाजन गरिएको थियो । 

त्यसकारण पश्चिमपट्टिको मोहडालाई आफैँमा ऐतिहासिक संरचना मानिँदै आएको छ । 

पुनर्निर्माण प्राधिकरणका अनुसार पूर्वी मोहडामा भन्दा पश्चिम मोहडामा बढी क्षति भएको थियो । 

पुनर्निर्माण प्राधिकरणमा सिंहदरबारको पूर्वपट्टिको पुनर्निर्माण कसरी गर्ने भन्नेमै अन्योल सिर्जना भएको थियो । 

विशेषगरी पश्चिमपट्टि ऐतिहासिक संरचना भएकाले त्यसकाे निर्माण कसरी गर्ने भन्नेमै विवाद रहँदै आएको थियो । 

त्यहाँ तत्कालीन समयमा राणाहरूले आफ्नो शासनकालमा गर्ने क्रियाकलापका सामान लगायत अति विशिष्ट कक्षहरू रहेका थिए । 

त्यसलाई मास्न नहुने र ऐतिहासिक संरचना जोगाउने वा भत्काएर आधुनिक शैलीमा निर्माण गर्ने विषयमा छलफल हुँदै आएको थियो ।

भवनको संरचना कस्तो हुने र पुरानो कलात्मक शैलीलाई कसरी जोगाउने भन्ने विषयमा सहरी विकास मन्त्रालय र पुरातत्व विभागबीच आपसमा मतान्तर भएको थियो । 

लामो विवादपछि मन्त्रालयले पुनर्निर्माण प्राधिकरणअन्तर्गतको केन्द्रीय (भवन) इकाइलाई दिएको थियो । 

भवन निर्माणको जिम्मा पाएपछि भने पुनर्निर्माण प्राधिकरणले पुरातत्व विभाग सहरी विकास मन्त्रालयका पदाधिकारी, पुरातत्वविज्ञलगायतको टोलीसँग लामो समय छलफल गरेर निर्माण प्रक्रिया अगाडि बढाएको थियो । 

पुनर्निर्माण प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुशील ज्ञवालीले पुरानो भवनलाई आधुनिक शैलीमा नभई पुरानै राणाकालीन संरचनामै निर्माण गर्न लागिएको बताए । 

उनले अधिकांशले भत्काउनका लागि सुझाब दिएको भए पनि आफूहरू यस भवनलाई जसरी पनि बचाउन लागेको बताए । 

उनले भने, ‘हामीलाई भत्काउनका लागि दबाबै पनि नआएको होइन, अब पुरानो ऐतिहासिक संरचना निकै कम भएकाले यसलाई भत्काउनभन्दा पनि जोगाउनुपर्नेमा लागेका हौँ ।’

यसरी हुँदै छ पुनर्निर्माण
यतिवेला सिंहदरबारको पश्चिमपट्टिको भागलाई पहिलाकै गतिमा पुनर्निर्माण गर्ने चुनौती पुनर्निर्माण प्राधिकरणलाई छ । 

‘हामीलाई चुनौती छ, तर हामी पहिलाकै गतिमा फर्काउँछौँ भन्ने आँटले नै जिम्मा लिएका हाैँ र सफल पनि हुन्छौँ,’ ज्ञवालीले भने । 

प्राधिकरणले हालको भवनलाई पहिलाकै अवस्थामा फर्काउन भवनको जग बलियो बनाउन पुरानै पिलरलाई सपोट गर्नका लागि पाइलिङ गरिरहेको छ । 

साथै, भत्किएको भित्तालाई जमिनदेखि नै फलामे पिलरबाट बाँध्ने काम गरिएको छ भने पहिलाकै इँटाको प्रयोग गरिएको छ । 

जुन इँटामा वीर चन्द्रशमशेर लेखिएको छ । तिनै इँटालाई प्रयोग गरेर निर्माण गरिएको छ । 

पुनर्निर्माण प्राधिकरणले राणकालीन समयमा बनेका अधिकांश संरचनालाई पुनर्निर्माण अवधिभरका लागि छुट्टै कोठामा राखेको छ ।

यसरी विभिन्न उपायबाट सिंहदरबारभित्रका संरचनालाई जस्ताको तस्तै पुरानै शैलीमा फर्काउने प्राधिकरणका कार्यकारी अधिकृत सुशील ज्ञवालीले जानकारी दिए ।