सर्वेक्षण
नेपालमा हरेक दिन १८ जना युवायुवती लागुऔषध दुर्व्यसनमा फस्ने गरेको गृह मन्त्रालयले गरेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । धेरैजसो साथीभाइको दबाबमा यस्तो दुर्व्यसनमा लाग्ने गरेका छन् । केन्द्रीय तथ्यांक विभागको सहयोगमा गृह मन्त्रालयले गरेको राष्ट्रव्यापी सर्वेक्षणको नतिजा मंगलबार सार्वजनिक गरिएको हो । जसअनुसार एक वर्षमा ६ हजारभन्दा धेरै दुर्व्यसनी थपिने गरेका छन् ।
मन्त्रालयका अनुसार सर्वेक्षणमा नेपालमा एक लाख ३० हजार चार सय ३४ दुर्व्यसनी छन् । दुर्व्यसनीको वृद्धिदर ५.०६ प्रतिशत छ । जसअनुसार एक वर्षमा ६ हजार सात सय अर्थात् दैनिक १८ जना दुर्व्यसनी बढ्ने गरेका छन् । पछिल्लो सात वर्षमा ३८ हजार आठ सय ९० दुर्व्यसनी बढेको मन्त्रालयले जनाएको छ ।
विगतको तुलनामा वृद्धिदर भने घटेको मन्त्रालयका सहसचिव चक्रबहादुर बुढाले बताए । २०६९ मा गरिएको सर्वेक्षणमा औसत वार्षिक वृद्धिदर ११.३६ प्रतिशत थियो । ०६९ मा गरिएको सर्वेक्षणमा ९१ हजार पाँच सय ३४ दुर्व्यसनी थिए । ०५३ मा ४६ हजार तीन सय नौजना थिए । अघिल्लो सर्वेक्षणमा प्रयोगकर्ताको संख्या ११.३६ प्रतिशत रहेकोमा अहिले घटेर ५.०६ प्रतिशत मात्र भएको मन्त्रालयको लागुऔषध नियन्त्रण शाखाका प्रमुख उपसचिव झंकनाथ ढकालले बताए ।
प्रयोगकर्तामध्ये ६.६९ प्रतिशत अर्थात् आठ हजार सात सय ३२ जना महिला छन् । पुरानै वृद्धिदरअनुसार अहिले नेपालमा दुई लाख लागुऔषध प्रयोगकर्ता रहेको आकलन गरिएको थियो । तर, सर्वेक्षणमा कम देखिएको छ । लागुऔषध कारबाहीका कारण वृद्धिदर घटेको गृह मन्त्रालयको दाबी छ ।
पाका दुर्व्यसनी बढे
०६९ को सर्वेक्षणमा लागुऔषध प्रयोगकर्तामध्ये २० देखि २४ वर्ष उमेर समूहका सबैभन्दा धेरै अर्थात् ३३.२ प्रतिशत थिए । तर, अहिले २५ देखि २९ वर्ष उमेरका प्रयोगकर्ता ३५.२ प्रतिशत छन् । १५ वर्षमुनिका दुर्व्यसनी यसअघि १.५४ प्रतिशत रहेकोमा अहिले घटेर ०.२ तथा १५ देखि १९ वर्षका यसअघि १९.९ प्रतिशत रहेकोमा हाल ७.२ प्रतिशत छन् । २० देखि २४ वर्षका ३४.३, ३० देखि ३४ वर्ष उमेरका १२.६, ३५ देखि ३९ वर्षका ६ं५ तथा ४० भन्दा बढी उमेरका ४.२ प्रतिशत लागुऔषध प्रयोगकर्ता छन् ।
साथीबाट कुलतमा फस्ने धेरै
गृहले दुई हजार दुव्र्यसनीबीच सर्वेक्षण गरेको थियो । धेरैजसोले साथीको दबाब र मनोरञ्जका लागि लागुऔषध प्रयोग गर्न सुरु गरेको बताएका छन् । त्यसपछि उत्सुकता, खुसी हुन, मानसिक तनाव कम गर्न, पारिवारिक तनाव, डिप्रेसन तथा पढाइमा समस्याका कारण दुर्व्यसनमा लागेको बताएका छन् ।
४० प्रतिशत दुर्व्यसनी बेरोजगार
सर्वेक्षणमा ३९.७ प्रतिशत बेरोजगार रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ । १५.९ प्रतिशत व्यापारमा, १६.६ प्रतिशत दैनिक ज्यालादारी काममा संलग्न रहेको पाइएको छ । त्यस्तै, ११.७ प्रतिशत विभिन्न किमिसको नोकरी तथा ८.७ प्रतिशत विद्यार्थी छन् ।
गाँजा : लागुऔषधको ढोका
नेपालमा गाँजालाई वैधानिकता दिन सांसदहरूले नै लबिङ गरिरहेका वेला लागुऔषध दुर्व्यसनको एउटा मुख्य कारण गाँजा नै रहेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । सर्वेक्षणमा सहभागीमध्ये धेरैले गाँजाबाटै आफूहरूले लागुऔषधको प्रयोग सुरु गरेको बताएका छन् । सर्वेक्षणमा सहभागी भएका दुई हजारजनामध्ये ८४.५ प्रतिशतले आफूहरूले गाँजा सेवन गरेको जवाफ दिएका छन् । यो सर्वेक्षणले गाँजा खुला गरेमा दुर्व्यसनको अवस्था झन् भयावह हुने जोखिम देखाउने लागुऔषध नियन्त्रण ब्युरोका एक प्रहरी अधिकारी बताउँछन् । नेपालमा गाँजा सहज भएकाले गाँजा हुँदै अन्य ड्रग सेवन सुरु गर्ने सर्वेक्षणले देखाएको छ ।
नेपालमा धेरैजसोले धुुवाँबाट लागुऔषध लिने गरेका छन् । ३४.९१ प्रतिशतले धुँवाबाट, ३३.७ प्रतिशतले मुखबाट, २९.३ प्रतिशतले सुईबाट तथा २.१ प्रतिशतले सुँघेर लागुऔषध प्रयोग गर्दै आएका छन् । प्रयोगकर्तामध्ये ६८.७ प्रतिशतले साथीबाटै किन्ने गरेका छन् । ८.४ प्रतिशतले औषधि पसल तथा ७.२ प्रतिशतले अन्य पसलबाट किन्ने गरेका छन् । इन्टरनेटमार्फत समेत लागुऔषधको कारोबार हुने गरेको सर्वेक्षणले नयाँ प्रवृत्ति देखाएको छ । २.५ प्रतिशतले इन्टरनेटमार्फत खरिद गर्ने बताएका छन् ।
१० प्रतिशतको मात्र उपचार
नेपालमा लागुऔषध दुर्व्यसनीमध्ये १० प्रतिशतले मात्र उपचार पाउने गरेका छन् । राज्यले उपचारको व्यवस्था गर्न नसक्दा पनि दुव्र्यसनी बढेको औँल्याएको छ । सुधार केन्द्रहरू थोरै भएको र महँगो हुने भएकाले धेरै दुर्व्यसनीले त्यहाँ उपचार गर्न सक्दैनन् । अर्काेतर्फ कम हानि हुने लागुऔषधमार्फत हुने उपचार विधि पनि थोरैले मात्र पाएको सर्वेक्षणमा औँल्याएको छ ।
‘कोरोनाजस्तै जोखिम’
गृहमन्त्री रामबहादुर थापा बादलले सर्वेक्षण सार्वजनिक गर्दै कोरोनाजस्तै लागुऔषध दुव्र्यसन पनि फैलँदै गएको र यो समाजका लागि निकै जोखिमपूर्ण भएको बताए । लागुऔषध विकास र संस्कृतिकै लागि चुनौती भएकाले यसको नियन्त्रणलाई मन्त्रालयले प्रमुख प्राथमिकतामा राखेको उनको भनाइ छ । गृहसचिव महेश्वर न्यौपानेले आगामी दिनमा नीति बनाउन यो सर्वेक्षण महत्वपूर्ण आधार हुने बताए ।
६ वर्षमा २४ हजार लागुऔषध कारोबारी पक्राउ
पछिल्लो ६ वर्षमा नेपालमा २४ हजार एक सय २५ जना लागुऔषध कारोबारी पक्राउ परेका छन् । यो अवधिमा लागुऔषधसम्बन्धी मुद्दा दोब्बर भएको छ । प्रहरी प्रधान कार्यालयका अनुसार आर्थिक वर्ष ०७१/७२ एक हजार अठ सय ८० मुद्दा चलेकोमा दुई हजार आठ सय ५७ जना पक्राउ परेका थिए । ०७२/७३ मा एक हजार नौ सय ७६ मुद्दामा तीन हजार ९८, ०७३/७४ मा दुई हजार चार सय ६७ मुद्दामा तीन हजार ६ सय सात जना पक्राउ परेका थिए । त्यस्तै ०७४/७५ मा चार हजार सात सय ५७ जना पक्राउ परेकोमा तीन हजार ८८ मुद्दा चलेको थियो । ०७५/७६ मा पाँच हजार पाँच सय ५८ जना पक्राउ परेकामा तीन हजार सात सय सातविरुद्ध मुद्दा चलेको छ । चालू आर्थिक वर्षको जेठसम्म चार हजार दुई सय ५१ पक्राउ परेको र दुई हजार सात सय १६ वटा मुद्दा चलेको प्रहरी प्रधान कार्यालयले जनाएको छ ।
सर्वेक्षण लागुऔषध दुर्व्यसन नियन्त्रणका लागि कोसेढुंगो : झंकनाथ ढकाल
प्रमुख, लागुऔषध नियन्त्रण शाखा, गृह मन्त्रालय
गृह मन्त्रालयले झन्डै दुई वर्षअघिदेखि यो सर्वेक्षणको तयारी गरेको थियो । यसका लागि तीनवटा समिति बने । सहसचिवको नेतृत्वमा निर्देशन समिति बन्यो । तथ्यांक विभागको नेतृत्वमा प्राविधिक तथा मन्त्रालयकै उपसचिवको नेतृत्वमा कार्यदल बन्यो । यसका लागि विस्तृत पूर्वतयारी भएको छ । सुरुमै प्रश्नावलीसमेत टेस्ट गराएर स्वीकृत गरिएको थियो ।
गणकका रूपमा खटिएकाहरू धेरै पहिलाका लागुऔषध दुर्व्यसनीहरू थिए । जसकारण उनीहरूबाट यथार्थपरक विवरण संकलन भएको छ । उपचारमा आउने दुर्व्यसनीबाट विवरण तथ्यांकहरू लिएर ४३ जिल्लामा गणकहरू खटाएर लामा प्रश्नसहित सर्वेक्षण गरेका हौँ ।
प्रभावकारी बनाउन सर्वेक्षणमा सहभागीलाई हामीले प्रतिव्यक्ति तीन सय रुपैयाँ दिएका छौँ । बाहिर खुल्न नचाहने व्यक्तिहरूमा सर्वेक्षण गर्नु निकै चुनौतीपूर्ण हो । त्यसकारण एकदमै जानकार गणकहरू खटाएका हौँ । तथ्यांकलाई सफ्टवेयरमार्फत विश्लेषण गरेका हौँ । प्रतिवेदन लेखन हामी आफैँले गरेका हौँ । यो सर्वेक्षणको राष्ट्रसंघीय निकायहरूले पनि प्रशंसा गरेका छन् । यो सर्वेक्षण लागुऔषध दुर्व्यसन नियन्त्रणका लागि कोसेढुंगो हुने हाम्रो आकलन छ ।