०४८ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला चीन भ्रमणमा जाँदा चिनियाँ समकक्षी ली फङसँग नेपालमा क्यान्सर अस्पताल खोल्ने समझदारी भयो । उक्त समझदारीअनुसार चीनले बनाइदिएको चितवनको भरतपुरस्थित बिपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पतालले सेवा दिन थालेको २० वर्ष पूरा भइसकेको छ । यो अवधिसम्म आइपुग्दा अस्पताल देशका अधिकांश क्यान्सर रोगीको विश्वासको केन्द्र बनेको छ । तर, अस्पतालमा विभिन्न समस्या र चुनौती छन् । भरतपुर क्यान्सर अस्पतालका समस्या, चुनौती र भावी योजना के छन् ? कार्यकारी निर्देशक डा. विजयचन्द्र आचार्यलाई नयाँ पत्रिकाकर्मी विवेक पोखरेलले सोधेका छन् :

भरतपुर क्यान्सर अस्पतालले स्थापनाको २०औँ वार्षिकोत्सव मनाएको छ, यो अवधिसम्म आइपुग्दा अस्पतालको योगदान के हो?

१० असोजबाट अस्पताल १९ वर्ष पूरा गरी २०औँ वर्षमा प्रवेश गरेको छ । विगतका १९ वर्षको अवधिमा थुप्रै आरोहअवरोह पार हुँदै अहिलेको अवस्थामा आइपुगेको हो । समग्रमा उत्कृष्ट अस्पतालको परिचय बनाउन सफल भएका छौँ । नेपालका आधाभन्दा बढी क्यान्सर बिरामीको सेवाको जिम्मेवारी सम्हालिरहेका छौँ । यो नै अस्पतालको सबैभन्दा ठूलो योगदान हो ।

सरकारी निकायको नियन्त्रणमा रहनुपर्ने बाध्यताबीच पनि हामीले निजी अस्पतालले भन्दा बढी सेवासुविधा दिएका छौँ । म आएसँगै अस्पताल सञ्चालक समितिका पदाधिकारी, चिकित्सक, स्वास्थ्यकर्मी, प्राविधिक तथा प्रशासनिक कर्मचारी र सरोकारवाला सबैको साथ र सहयोग झन् बढ्दै गएको छ । हामी टिममा विश्वास गर्छौं । विगतमा के थियो, कस्तो थियो भन्दा पनि आज बिरामीको सेवा दिने राम्रो क्यान्सर अस्पतालका रूपमा स्थापित भएको छ । टिमवर्कका कारण नै यो सफलता प्राप्त भएको हो । बिपी कोइराला क्यान्सर अस्पताल अहिले देशका क्यान्सर बिरामीको सबैभन्दा भरोसाको केन्द्र बनेको छ । 

तपाईं कार्यकारी निर्देशक बनेर आएपछि अस्पतालका समस्या समाधानमा के गर्नुभयो ?

अस्पतालको निर्देशकको जिम्मेवारी सम्हालेर आएदेखि नै म यो अस्पतालको विकास र विस्तारमा निरन्तर छु । हामीसँग धेरै योजना छन् । अहिले चार सय ५० शय्यामा अस्पताल सञ्चालन भएको छ । अत्याधुनिक उपकरण र दक्ष जनशक्ति हामीसँग छन् । मेडिकल, सर्जिकल, रेडियोथेरापी, रेडियोडायग्नोसिस, न्युक्लियर मेडिसिन, प्याथोलोजीजस्ता सेवा थप व्यवस्थित बनाएका छौँ । बिरामीको सुविधाका लागि साँझ ४ बजेपछि पनि सेवा दिन सुरु गरेका छौँ । क्यान्सर रोकथाम तथा अनुसन्धान र दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न नर्सिङ कलेज सञ्चालन भएको छ । 

साढे २ वर्षको यो अवधिमा अस्पतालको सेवा विस्तारमा धेरै उपलब्धि भएका छन् । १५० शय्याको हाराहारीमा रहेको अस्पतलालाई हामीले चार सय ५० शय्याको बनायौँ । हामीले अस्पतालभित्रै फार्मेसी सेवा सुरु गरेका छौँ । क्यान्सर रोगीले सस्तो र सुपथ मूल्यमा औषधि पाएका छन् । अहिले क्यान्सर उपचारमा प्रयोग हुने ८७ किसिमका औषधि र अन्य सर्जिकलसहित ११ सय प्रकारका औषधि र औषधिजन्य सामान हाम्रो फार्मेसीमा छन् । नफामूलकभन्दा पनि सेवामूलक काम गर्ने हाम्रो उद्देश्य हो । अस्पतालभित्र सस्तोमा औषधि उपलब्ध हुने भएपछि यसविरुद्ध बाहिर केही गतिविधिसमेत हुन थालेको छ । तर, हामी चनाखो छौँ ।

अस्पतालमा बिरामी बस्ने कुर्सी थिएनन् । मेसिन चल्थेनन् । म ग्यारेन्टी दिन्छु अहिले अस्पतालमा भएका कुनै मेसिन जीर्ण छैनन् । सञ्चालनमा नआएर थन्किएको अवस्था छैन । बिरामी सेवाका लागि कुरेर बस्नु पर्दैन । एकैदिनमा सेवा दिन सक्ने गरी संरचना छन् । विगतमा यिनै समस्याका कारण बिरामीले सास्ती पाउँथे । अहिले अस्पताल गर्व गर्नलायक बनेको छ । त्यसैले बिरामीको चाप पनि बढिरहेको छ । 

कर्मचारी भर्ती र आर्थिक अनियमितता यो अस्पतालको पुरानै रोग हो नि ?

मैले व्यवस्थापनको जिम्मा लिँदा एकदमै नाजुक थियो । तर, दाबीसाथ भन्छु, अहिले त्यस्तो छैन । अस्पतालको बैंक खातामा रहेको १० करोड डुब्न लागेको थियो । हामीले व्यवस्थापन गर्‍यौँ । अहिले कृषि विकास बैंकसँग सहाकार्य भएको छ । कर्मचारीलाई बैंकबाटै भुक्तानी हुन्छ । 

हामीले अस्पताललाई सुशासनमा ल्याएका छौँ । खरिद प्रणाली नेपाल सरकारको नियमअनुसार हुन्छ । खुद्रा खरिद न्यूनीकरण गरेका छौँ । कम स्रोतमा भएको हाम्रो उत्कृष्ट कामबाट नेपाल सरकारसमेत खुसी छ । जनता पनि खुसी छन् । कर्मचारी लोकसेवामार्फत लिन्छौँ । यो अस्पतालको इतिहासमा पहिलोपटक खुला प्रतिस्पर्धाबाट छनोट भई नियुक्तिको अवसर मलाई मिलेको छ । 

बिरामीसँग शुल्क कसरी लिनुहुन्छ ?

विगतमा बिरामीसँग विभिन्न नाममा शुल्क लिने गरिएको रहेछ । अहिले अन्तभन्दा निकै कम शुल्कमा बिरामीले उपचार पाउँछन् । बिरामीसँग लिने शुल्क र दिने सेवाको तुलना नै गर्न मिल्दैन । हाम्रो सेवासुविधा निकै राम्रो छ । अहिले हामीलाई सेवा शुल्क, तलबका लागि मन्त्रालयबाट रकम आउँदैन । करकोषबाट २५ करोड आउँछ । तर, अस्पतालको खर्च ७५ करोड छ । ०६४ सम्म मन्त्रालयबाटै ३३ करोडभन्दा बढी आउँथ्यो । त्यतिवेला एक सय ५० शय्या मात्रै आउँथ्यो, तर अहिले चार सय ५० शय्या छ ।

म आउनुअघि अस्पतालमा बिरामी बस्ने कुर्सी थिएनन्, मेसिन चल्थेनन् । म ग्यारेन्टी दिन्छु अहिले अस्पतालमा भएका कुनै मेसिन जीर्ण छैनन् । सञ्चालनमा नआएर थन्किएको अवस्था छैन । बिरामी सेवाका लागि कुरेर बस्नु पर्दैन । गत वर्ष मात्र नेपालमै पहिलोपटक भित्र्याइएका लिन्याक, अंको सिटी स्क्यान मेसिन र शरीरको भित्री भागमा भएको क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने ब्राकीथेरापी मेसिनका सेवा गर्व गर्नलायक छन् ।

गरिब बिरामीलाई क्यान्सर सेवा समाजमार्फत छुट दिएका छौँ । खानाको व्यवस्था छ । बिमा कार्यक्रमहरू छन् । सोधपुछकक्ष राखेका छौँ । एकातिर सर्वसुलभ उपचार दिनुपर्ने दायित्व छ, अर्कोतिर कर्मचारी र चिकित्सक खर्च धान्नुपर्ने अवस्था छ । अस्पतालमा शुल्क वृद्धि गर्दा विपन्न तथा गरिब जनसमुदायमा आर्थिक भार पर्ने भएकाले सरकारसँग नै अनुदान बढाउन जोड दिने हाम्रो पहल छ । अस्पतालको आय बढाउन वैकल्पिक उपाय पनि खोजी गर्दै छौँ । स्वास्थ्य करकोषको रकम वृद्धि गरी रेड बुकमा सञ्चालन खर्च बजेट व्यवस्था गर्न सरकारसँग आग्रह गरेका छौँ । हामीले भनेजस्तो भयो भने निःशुल्क सेवासमेत दिन सकिन्छ ।

नेपाल र भारतबाहेक तेस्रो मुलुकका बिरामीलाई यो अस्पतालले किन आकर्षण गर्न सकेन ?

हामीले विगतमा त्यो काम गर्न सकेनौँ होला, अहिले सुधार हुँदै छ । अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड भएका सामग्री हाम्रो ल्याबमा छन् । अस्पतालको रेडियोडायग्नोसिस र न्युक्लियर मेडिसिनतर्फ एमआरआई, सिटी स्क्यान, मेमोग्राम, ग्रामा क्यामेरालगायत सेवा चुस्तदुरुस्त बनाइएको छ । रेडियोथेरापीको सेवालाई गुणात्मक र संख्यात्मक रूपमा अत्याधुनिकीकरण गरिएको छ । गत वर्ष मात्र नेपालमै पहिलोपटक भित्र्याइएका लिन्याक, अंको सिटिस्क्यान मेसिन र शरीरको भित्री भागमा भएको क्यान्सर रोगको उपचारमा प्रयोग हुने ब्राकीथेरापी मेसिनका सेवा गर्व गर्नलायक छन् । अब अन्य देशबाट पनि बिरामी पक्कै आउनेछन् । 

क्यान्सर अस्पताल नै क्यान्सरबाट ग्रस्त छ भन्ने गुनासो आइरहन्छ नि ?

हाम्रो पहिलो प्राथमिकता नै बिरामी हुन् । बिरामीले सहज रूपमा सेवा पाउनुपर्छ भनेर नै हामीले काम अगाडि बढाइरहेका छौँ । केही व्यक्तिले नियोजित रूपमै विरोध गरेको देखिन्छ । एउटा झुन्ड छ, राजनीतिक पूर्वग्रह राखेर सकारात्मक कार्यको विरोध गर्छ । अस्पताललाई ध्वस्त पारेर बाहिर बिरामी लागेर व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्न लागेका छन् । हामी काम गर्ने हो, कामबाटै उनीहरूलाई जवाफ दिने हो । हिजोको काम र आजको कामको मूल्यांकन गर्न सकिन्छ नि । खुट्टा तान्ने र काम बिगार्न खोज्नेहरूलाई जवाफ दिएको छु । मैले जानेको यत्ति हो कि हाम्रो ज्ञान र सीपको उच्चतम उपयोग बिरामीको सेवामा लगाउनुपर्छ । यति काम हामीले गरेका छौँ । हामी संस्थागत रूपमा हिँडेका छौँ । यसले व्यक्तिलाई होइन, संस्थालाई फाइदा हुन्छ । यस्तो अवस्थामा व्यक्ति हाबी हुन खोज्ने असन्तुष्ट हुनु स्वाभाविक हो । 

अस्पतालको भाबी योजना के छ ?

महत्वपूर्ण विषय त अस्पताललाई क्यान्सर अध्ययन प्रतिष्ठान बनाउने भन्ने नै हो । दक्ष जनशक्तिसमेत उत्पादन गनुपर्छ । यो नै मेरो भावी योजना हो । योभन्दा माथि जाने ठाउँ पनि छैन । हामीसँग सबै कुरा छन्, अब नीतिगत निर्णय गर्न मात्र बाँकी हो । क्यान्सर उपचारका लागि विदेश जानुपर्ने अवस्थाको अन्त्य गर्नु नै हाम्रो उद्देश्य हो । यसका लागि सरकारको पनि साथ र सहयोग चाहिन्छ ।