दृष्टिकोण

इरानमाथि अमेरिकी आक्रमणको प्रभाव

अमेरिकासँगको युद्धमा इरान सजहै हार खाने छैन, बरु सैन्य आक्रमणले क्षेत्रीय अवस्था नारकीय बनाउनेछ

संयुक्त राष्ट्र संघका लागि पूर्वअमेरिकी राजदूत स्यामान्था पावरले एकपटक जातीय नरसंहारलाई ‘नर्कबाट उब्जिएको समस्या’को संज्ञा दिएकी थिइन् । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इरानमाथिको तनाव बढाइरहेमा विश्वजगत् दुई देशको ‘नर्कबाट उब्जिएको संग्राम’का लागि तयार हुनुपर्छ । हुन त अहिले अमेरिका र इरान दुवैले युद्ध नचाहेको बताइरहेका छन्, तथापि एकपछि अर्को कदमले ती दुई मुडभेडको बिन्दुतर्फ अघि बढिरहेको देखिन्छ । अमेरिकाले इरानको छेवैमा उल्लेख्य सैन्य परिचालन बढाएको छ ।

इरानको समुन्द्र तटछेउमा अमेरिकाले ‘युएसएस अब्राहम लिंकन’ नामक युद्धपोत परिचालन गरेको छ । त्यस्तै, अमेरिकाको बमवर्षक टास्कफोर्स पनि मध्यपूर्व पुगेको छ । इरानको डरधम्कीपूर्ण क्रियाकलापबाट आफ्ना गुटपक्षधरको प्रतिरक्षा गर्नका लागि यी कदम चालिएको अमेरिकी भनाइ छ । अमेरिकाको कदमलाई इरानका नेताले मनोवैज्ञानिक युद्ध भएको आरोप लगाएका छन् । यी गतिविधिले सैन्य द्वन्द्वको सम्भावना बढाएको तिनको आरोप छ । 

राष्ट्रपति पद सम्हालेदेखि ट्रम्पले झन्डै हरेकपटक इरानलाई मध्यपूर्वको समस्याका लागि दोष दिने गरेका छन् । इरानले मध्यपूर्व र त्योभन्दा बाहिर पनि आतंकवादलाई प्रायोजन गर्ने गरेको ट्रम्पको आरोप छ । ट्रम्प राष्ट्रपति हुनासाथ उनीअघिका राष्ट्रपति बाराक ओबामाले अंगीकार गरेको इरानसँगको अन्तरक्रियाको नीति उल्ट्याए । त्यसयता, इरानसँग ट्रम्प प्रशासनको तीन उद्देश्य देखिन्छ ।

पहिलो, ट्रम्प प्रशासन इरानको वर्तमान शासन ढाल्न चाहन्छ । त्यो नसकेको अवस्थामा उसले कम्तीमा पनि इस्लामिक गणतन्त्रको चरित्र फेर्ने उद्देश्य लिएको देखिन्छ । दोस्रो, अमेरिका इरानको अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाएर उसको हालको क्षेत्रीय शक्ति भुत्ते बनाउन चाहन्छ । तेस्रो, अमेरिकी प्रशासन इरानविरुद्ध मध्यपूर्वमै रहेका, तर त्यति राम्रो सम्बन्ध नभएका इजरायल र अरब राष्ट्रलाई एकै ठाउँमा ल्याउन चाहन्छ । ती उद्देश्य हासिल गर्न, ट्रम्पले अमेरिकालाई सन् ०१५ मा इरानसँग गरिएको आणविक सम्झौताबाट बाहिर निकाले ।

सम्झौता रद्द भएपछि उनको प्रशासनले इरानमाथि कडा आर्थिक प्रतिबन्ध लगायो । पछिल्लो आर्थिक प्रतिबन्धले इरानको अर्थतन्त्रका प्रत्येक क्षेत्र यति प्रभावित भएको छ कि केही विदेशी कम्पनीले ऊसँग व्यापार गर्न छाडिदिएका छन् । अघिल्लो महिना ट्रम्पले इरानको सैन्य फौजको एक हिस्सा ‘इस्लामिक रिभोलुस्नरी गार्ड कोर्प’लाई नै आतकंवादी संगठन घोषणा गरिदिए । अमेरिकाले कुनै देशको सैन्य फौजलाई आतंकवादी संगठन घोषणा गरेको यो पहिलोपटक हो ।

ट्रम्पका राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार जोन बोल्टनले हालै अमेरिकाले इरानको शासनसँग युद्ध नचाहेको, तर इस्लामिक रिभोलुस्नरी गार्ड कोर्प र अन्य नियमित इरानी फौजको आक्रमणलाई प्रतिवाद गर्न पूर्ण तयार भएको बताए । उग्र राष्ट्रवादी बोल्टनकै भनाइसँग मिल्ने विचार ट्रम्प प्रशासनका विदेशमन्त्री माइक पोम्पेओले पनि राखे । यी उग्र व्यवहारले अमेरिका र इरानबीच युद्धको सम्भावना बढेको छ । भावी दिनमा नियतवश वा कुनै गलत आकलनकै आधारमा युद्ध भड्किन सक्छ । युद्ध सुरु भएको अवस्थामा अमेरिकाको सैन्य शक्ति अघि टिक्न सक्ने सामथ्र्य इरानसँग छैन ।

युद्धमा अमेरिकाले इरानका सैन्य संयन्त्र, आणविक केन्द्र र प्रमुख पूर्वाधार सेवालाई नष्ट गर्न सक्छ । त्यस्तै, अमेरिकाले आफ्नो सैन्य सामथ्र्य प्रयोग गरेर ‘स्ट्रेट अफ हरमुज’मा इरानले लगाउन सक्ने प्रतिबन्ध पनि खुलाउला । विश्वमा हुने कुल तेल ढुवानीको ३० प्रतिशत हिस्सा ‘स्ट्रेट अफ हरमुज’बाट हुन्छ । समुद्र पारवहनको यस्तो महत्वपूर्ण  भाग यस्तो अवस्थितिमा छ कि इरानले चाहेमा जुनसुकै वेला बन्द गर्न सक्छ । अमेरिकी आक्रमणको सामु इरानको शासनले ‘स्ट्रेट अफ हरमुज’माथि लामो समय नियन्त्रण गर्न नसक्ला । तर, छोटो समयमा पनि यसले धेरै तेल बोकेका जहाज डुबाइदिन सक्छ । उदारणका लागि इरानसँग आधुनिक हवाई युद्ध मोर्चामा लड्ने फौजको अभाव छ । तर, उसले छोटो, मध्यम र लामो दूरीको मिसाइल विकास र निर्माणमा उल्लेख्य प्रगति गरेको छ । ती हतियारमार्फत उसले इजरायलसम्म मार हान्न सक्छ । 

इरानमा ट्रम्प प्रशासनको तीन उद्देश्य देखिन्छ– पहिलो, इरानको वर्तमान शासन ढाल्ने । त्यस्तो नसकेमा कम्तीमा पनि इस्लामिक गणतन्त्रको चरित्र फेर्ने । दोस्रो, इरानी अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाएर उसको क्षेत्रीय शक्ति भुत्ते बनाउने । तेस्रो, इरानविरुद्ध मध्यपूर्वमै रहेका, तर त्यति राम्रो सम्बन्ध नभएका इजरायल र अरब राष्ट्रलाई एकै ठाउँमा ल्याउने ।
 

आफूमाथि युद्ध घोषणा गरिएको अवस्थामा इरानले दुबईमा रहेको विश्वको अग्लो भवन बुर्ज खलिफाजस्ता महत्वपूर्ण  स्थलमाथि प्रहार गर्न सक्छ । त्यसमार्फत इरान मध्यपूर्वका शत्रु राष्ट्रमा आर्थिक संकट निम्त्याउने प्रयास गर्नेछ । हुन त इरानी मिसाइलको सटिकता कस्तो छ यकिन छैन, तर पनि जस्तो अवस्थामा पनि धेरै इरानी मिसाइललाई प्रतिरक्षा प्रणालीले रोक्न सक्ने छैनन् । किनकि विश्वकै उत्कृष्टमध्ये एक मानिने इजरायलको मिसाइल प्रतिरक्षा प्रणाली ‘आइरन डोम’ले गाजा क्षेत्रबाट हानिएका सबै घरेलु मिसाइल रोक्न सक्दैनन् ।

इरानसँग त त्योभन्दा निकै परिष्कृत मिसाइल छन् । इरानमा इस्लामिक गणतन्त्र स्थापना भएदेखि नै इरानी शासनले मध्य–पूर्वभरि छद्म शक्तिको सञ्जाल निर्माण गरेको छ । अमेरिकाले युद्ध सुरु गरेपछिको अवस्थामा यो सञ्जाल इरानको निर्णायक हतियार सावित हुनेछ । इरानको नेतृत्वमा हाल अफगानिस्तानदेखि लेबनानसम्म एक सिया–रणनीतिक गठबन्धन छ । यो मोर्चाको महत्वपूर्ण कडिमा सियाशासित सिरिया र सिया बहुल इराक पनि छन् ।

इरानको छद्म शक्तिमा अफगानिस्तानको सिया जनसंख्याएको एक हिस्सा, इराकको सिया मिलिसिया र हेजबुल्ला समूह पर्छन् । इजरायलसँग सिमाना जोडिएको लेबनानको दक्षिणी भागलाई नियन्त्रण गरेर बसेका हेजबुल्ला समूहले हजारौँ रकेट इजारायलतर्फ फर्काएर तयारी अवस्थामा राखेका छन् । हेजबुल्ला कमजोर संगठन होइन, भन्ने कुरा सन् २००६ मा इजरायलसँगको युद्धबाट अनुमान गर्न सकिन्छ । त्यसैले अमेरिकासँगको युद्धमा इरान सजहै हार खाने छैन । बरु त्यसको उल्टो कुनै पनि खालको प्रमुख सैन्य आक्रमणले क्षत्रीय स्तरको अनियन्त्रित नारकीय अवस्था निम्त्याउनेछ । यसैले दुवै पक्ष युद्ध नभड्काउन सचेत हुनुपर्छ ।

(अमिन सैकाल राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक तथा अस्ट्रेलियन नेसनल युनिर्भसिटीको ‘अरब तथा इस्लामी विश्व केन्द्र’का निर्देशक हुन्)

ë Project Syndicate 2019

नयाँ पत्रिका र प्रोजेक्ट सिन्डिकेटको सहकार्य