दृष्टिकोण

भारतीय निर्वाचनमा गंगा नदीको मुद्दा 

करोडौँ खर्च गरी अनेक परियोजना तयार गर्दा पनि गंगालाई प्रदूषणमुक्त पार्ने दिशामा अपेक्षित सफलता हात लागेको छैन 

अघिल्लो लोकसभा चुनावमा भारतीय जनता पार्टीले हिन्दू धर्मावलम्बीको आस्था जोडिएको गंगा नदीको सफाइ कार्यक्रम घोषणापत्रमा समावेश गरेको थियो । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले बनारसमा आयोजित चुनावी सभामा गंगालाई सफा र स्वच्छ राख्ने विषयमा बोलेका थिए । तैपनि, उनको कार्यकालमा गंगा प्रदूषणमुक्त हुन सकेन । समय–समयमा प्रदूषण नियन्त्रण बोर्डले सफाइ कार्यक्रम सञ्चालन गरे पनि यसबाट कुनै सकारात्मक परिणाम निस्केको छैन । तर, सत्य यही हो, करोडौँ रुपैयाँ खर्च गर्दा र अनेक परियोजना तयार गर्दा पनि गंगालाई प्रदूषणबाट मुक्त पार्ने दिशामा अपेक्षित सफलता हात लागेको छैन । प्रयागराजमा यसै वर्ष कुम्भ मेलाका क्रममा गंगा सफा गर्ने प्रयास नगरिएको होइन । तर, यो अस्थायी प्रयास मात्रै थियो । यसले नदीलाई प्रदूषणमुक्त गर्न सक्दैन, समस्या लुकाउने काम मात्रै गर्छ । गंगा नदीसँग भारतीय समाजको आस्था जोडिएको छ । तर, हामीले ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ, अन्धआस्थाले अनेक नयाँ समस्या जन्माउँछ । गंगाप्रति भारतीय समाजको आस्था साँचो हुन्थ्यो भने न गंगा प्रदूषित हुन्थ्यो न हामीले गंगाको स्वच्छतालाई लिएर सरकारी नीतिकै भरोसामा बस्नुपर्ने दिन आउँथ्यो । 

राष्ट्रिय हरित अधिकरणले जवाफ मागेपछि राष्ट्रिय स्वच्छ गंगा मिसनले उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखण्ड र पश्चिम बंगाल सरकारले उचित जानकारी उपलब्ध नगराएको जानकारी दिएको छ । जसका कारण कानपुरदेखि बक्सर र बक्सरदेखि गंगा सागरसम्मको रूपरेखा तयार गर्न समस्या आइरहेको छ । 

हरित अधिकरणले उत्तर प्रदेश तथा उत्तराखण्ड सरकारलाई गंगा जलको गुणस्तरका विषयमा हरेक महिना जानकारी सार्वजनिक गर्न निर्देशन दिएको छ । ३० अप्रिलसम्म गंगा कार्ययोजनाको रूपरेखा पेस नगरेको खण्डमा कडा कदम उठाउने चेतावनी पनि हरित अधिकरणले दिएको हो । केन्द्र सरकारले गंगा सफा गर्न ‘नमामि गंगे’ परियोजना सुरु गरेको थियो । तर, यस योजना पनि कम चुनौतीपूर्ण छैन । 

विगतका निर्वाचनझैँ यसपटकको लोकसभा निर्वाचनमा पनि स्वच्छ गंगाको मुद्दा उठेको छ । यस्तोमा प्रश्न उठ्छ– के गंगा नदीलाई चुनावी वैतरणी पार गर्ने माध्यम मात्रै बनाइएको हो ?

विज्ञान तथा वातावरण केन्द्र (सिएसई) का विशेषज्ञले केही समयअघि गंगाको सफाइ अभियान यस्तै मन्द गतिमा चल्यो भने आगामी ३० वर्षसम्म पनि यो नदी सफा हुन सक्दैन भनेका थिए । 

गंगाको किनारमा अनेक सहर र हजारौँ गाउँ छन् । यस आवादीले प्रतिदिन झन्डै १ दशमलव ३ अर्ब लिटर फोहोर गंगामा खन्याउँछ । आसपासका सयौँ उद्योगले पनि यस नदीलाई प्रदूषित गरिरहेका छन् । 

पछिल्लो केही दशकमा गंगा नदीको किनारमा जनसंख्या तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । गंगा किनारमा बसेको यस आवादीले नदी सफा राख्न ध्यान दिएन, उल्टै प्रदूषित बनायो । यस प्रदूषणका कारण आज हैजा, पिलिया, पेचिस र टाइफाइडजस्ता अनेक रोग फैलिएका छन् । 

एकातर्फ गंगाको प्रदूषण बढिरहेको छ । अर्कातर्फ यसको उद्गमस्थल पनि प्रदूषणको चपेटामा छ । वाडिया हिमालय भू–विज्ञान संस्थानको ग्लेसियर अध्ययन केन्द्रका वैज्ञानिकहरूका अनुसार गंगोत्री ग्लेसियरको माइक्रो क्लाइमेटमा तीव्र परिवर्तन भइरहेको छ ।

यसको सतहमा कार्बन र फोहोरको कालो पत्र जम्मा भएको छ । वल्र्ड वाइल्डलाइफ फन्डका अनुसार गंगा विश्वका त्यस्ता १० नदीमध्ये एक हो, जहाँ ठूलो खतरा मडारिइरहेको छ । विगतका निर्वाचनझैँ यसपटकको लोकसभा निर्वाचनमा पनि स्वच्छ गंगाको मुद्दा उठेको छ । यस्तोमा प्रश्न उठ्छ– के गंगा नदीलाई चुनावी वैतरणी पार गर्ने माध्यम मात्रै बनाइएको हो ?

गंगा चुनावी मुद्दा बनोस् वा नबनोस् । हामीले यो सम्झन जरुरी छ, सरकारी परियोजनाकै आडमा मात्र यसलाई स्वच्छ राख्न सकिन्न । 

अमर उजालाबाट