भन्सार महसुल वृद्धिले अमेरिकालाई नै क्षति

सन् २०११ मा राष्ट्रपति ओबामाले स्टिभ जब्सलाई आइफोन अमेरिकामै कसरी उत्पादन गर्न सकिन्छ भनेर सोध्दा जब्सले प्रश्नको आशय बुझ्दै आइफोनले सिर्जना गरेका रोजगारी फिर्ता नआउने बताएका थिए । उच्च–प्रविधियुक्त उत्पादनका लागि आपूर्ति शृंखला, सीप र सम्बन्ध विकास गर्न वर्षौं लाग्छ र कारखाना सजिलै सार्न सकिँदैन ।

तर, राष्ट्रपति ट्रम्पले यो बदल्ने प्रयास गरे । ‘मुक्ति दिवस’मा उनले व्यापार घाटा सन्तुलन गर्ने नाममा व्यापक भन्सार शुल्क घोषणा गरे, जसले अमेरिकी अर्थतन्त्र हल्लायो र सेयर बजारमा गिरावट आयो । वाल स्ट्रिटको दबाबपछि उनले ९० दिनका लागि केही शुल्क स्थगित गरे, तर चीनमाथि मात्र अझै कडाइ गरेका छन् । बजार केही सुध्रिए पनि अनिश्चितता अझै छ र यी शुल्क पुँजी लागतमै गाभिइसकेकाले दीर्घकालीन असर पर्ने देखिन्छ ।

घोषणापछि धेरै विश्लेषकले भन्सार शुल्क गणना गर्ने सूत्र र नयाँ नीतिको त्रुटिपूर्ण आर्थिक बुझाइलाई उजागर गरेका छन् । राष्ट्रपति ट्रम्प भन्सार शुल्कको यो सूत्रमा त्रुटि छैन भन्ने ठान्छन् । यसबाहेक अमेरिका आफैँले सबै कुरा उत्पादन गर्न खोज्नु पनि व्यावहारिक होइन । हामी हाम्रा व्यक्तिगत जीवनमा पनि सबै किनबेच बराबरीमा गर्दैनौँ । र, कुनै मुलुकले सबै कुरा आफैँ बनाउन खोजेमा त्यसले विशेषीकरण गुमाउँछ । त्यसैगरी, यसले उत्पादन क्षमतामा गिरावट ल्याउँछ र मुलुकले अग्रता लिन चाहेका धेरै क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धी हुन सक्दैन ।

अन्य विषय स्थिर रहेसम्म अमेरिकाको विश्वव्यापी भन्सार शुल्क वृद्धिले उसलाई फाइदाभन्दा क्षति नै बढी हुने सम्भावना छ । र, यसका पछाडि रहेका कारण बुझ्नु महत्वपूर्ण छ । वास्तवमा अमेरिका अरू मुलुकबाट ‘लुटिएको’ होइन, बरु यसको प्रतिस्पर्धात्मकताको समस्या उत्पादनको विश्वव्यापीकरणसँग जोडिएको छ ।

अन्य विषय स्थिर रहेसम्म विश्वव्यापी भन्सार शुल्क वृद्धिले अमेरिकालाई फाइदाभन्दा बढी क्षति हुने सम्भावना छ

विशेषतः चीनबाट आयातका कारण सिर्जिएको समस्यालाई ‘चाइना सिन्ड्रोम’ वा ‘चाइना सक’ भनिन्छ, जसलाई सन् २०१३ मा डेविड अटोअर, डेविड डोर्न र गोर्डन हेन्सनले आफ्नो अध्ययनमा उल्लेख गरेका थिए । सन् १९९९ देखि २०११ सम्म चीनबाट आयातको बाढीका कारण झन्डै २० देखि ३० लाख अमेरिकी उत्पादन क्षेत्रका रोजगारी गुमेका थिए । त्यसयता पनि अन्य धेरै क्षति भइसकेको छ, जबकि अमेरिकाको मध्य–पश्चिम र दक्षिणका क्षेत्रमा रहेका उद्योगले चीनसँग सीधै प्रतिस्पर्धा गर्थे ।

त्यसैगरी, अमेरिकामा नयाँ सिर्जना भएका रोजगारीले पहिले गुमेका रोजगारीका क्षेत्रलाई प्रतिस्थापित गर्न सकेनन् । यसले रोजगारी गुमाएका समुदायमा तलब घट्ने, बेरोजगारी बढ्ने, ओपिओइड लागुपदार्थको लत, सामाजिक अस्थिरता र राजनीतिक ध्रुवीकरणजस्ता समस्या निम्त्यायो । उत्पादन क्षेत्रबाहिरका श्रमिक विशेषतः कलेज डिग्री नभएका पनि तलब स्थिरताका मारमा परे, किनभने श्रम बजार प्रतिस्पर्धी बन्दै गयो र श्रमिकको बार्गेनिङ गर्ने शक्ति कमजोर बन्यो । ‘कोडिङ सिक’ भन्ने वा प्रविधि क्षेत्रमा सर्न दिइने सुझाव प्रायः असफल भए । यो असफलताको चपेटामा धेरै श्रमिक परे । विशेषतः उमेर ढल्केका वा आर्थिक रूपमा कमजोर समुदायका श्रमिकले सजिलै पुनर्तालिम लिन सकेनन् ।

विश्वव्यापीकरणले वाल स्ट्रिट (अमेरिकी स्टक बजार) लाई फाइदा त पु¥यायो, तर मेन स्ट्रिट (सामान्य नागरिक व्यापारिक मामिला) लाई फाइदा गरेन । र, यो विषय सस्तो वस्तुमा मात्र सीमित छैन, अर्थात् उच्च प्रविधि उत्पादनमा पनि अमेरिकाको व्यापार घाटा छ, जुन सन् २०२४ मा झन्डै तीन खर्ब डलरसम्म पुगेको थियो । अमेरिकाले ऋण लिएर घाटा पूर्ति गर्दै उपभोग गरिरहेको छ, तर यो दीर्घकालीन रूपमा अस्थायी रणनीति हो र अब केही परिवर्तन आवश्यक छन् । के विश्वभर भन्सार शुल्क वृद्धि गर्नु अमेरिकाको प्रतिस्पर्धात्मक समस्याको समाधान हो ? यसको उत्तर अमेरिका के हासिल गर्न चाहन्छ भन्नेमा निर्भर हुन्छ, अर्थात् अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच, कूटनीतिक दबाब वा विगतमा गुमाएका रोजगारी फर्काउने प्रयास ? हरेक उद्देश्यका लागि भिन्न रणनीति आवश्यक पर्छ ।

अमेरिकाले व्यापारिक दबाबमार्फत केही सम्झौता गर्न त सक्ला, तर त्यसका लागि अमेरिकाले आफ्नै नागरिकको क्रयशक्तिको मूल्य चुकाउनुपर्नेछ । अमेरिकाले निर्यातमा केही अवरोध हटाउन अन्य देशलाई बाध्य पार्न सक्छ, तर त्यो जिएम वा फोर्डलाई जोगाउन पर्याप्त हुनेछैन । र, रोजगारी फर्काउने विषयमा वाणिज्य सचिव हावर्ड लुटनिकले अमेरिका फर्कने कारखाना मुख्यतः रोबोटले चलाउनेछन् भनेका छन् ।

देश र कम्पनीलाई जबर्जस्ती लगानी गर्न लगाउने रणनीतिको सीमा हुन्छ । कुनै उत्पादनको संरचना सार्न वर्षौं लाग्छ । अमेरिका पुनः नवप्रवर्तन, विकास र उत्पादनमा आफ्नो प्रभुत्व जमाउन चाहन्छ भने अनुसन्धानको बजेट कटौती गर्नु वा विश्वविद्यालय अनुसन्धानलाई लक्षित गर्नु उपयुक्त होइन, किनभने ती सबैबाट अमेरिकी कम्पनीले साझा रूपमा लाभ उठाउँछन् ।

आउटसोर्सिङ (सीमित अवधिका सीमित काम लगाउने प्रक्रिया) उल्ट्याउने प्रयास गर्नु भनेको निचोरेको दन्तमञ्जनलाई फेरि ट्युबमा हाल्ने प्रयासजस्तै हो । ट्रम्प कति लामो समयसम्म यो रणनीतिमा टिकिरहन्छन् ? शक्तिशाली समूहबाट दबाब बढ्दै छ, रिपब्लिकन पार्टीभित्रै दरार देखा पर्न थालेका छन् र चीनको जवाफी कठोरताले यसलाई झनै जटिल बनाइरहेको छ । भन्सार शुल्क वृद्धि सफल नहुन सक्छ, बरु मुद्रास्फीति बढ्दा ट्रम्पकै लागि मध्यावधि चुनावमा घाटा हुन सक्छ । तर, ‘वाल स्ट्रिटविरुद्ध मेन स्ट्रिट’को समस्या झनै गहिरो हुँदै जानेछ र त्यसलाई ट्रम्पले होस् या उनका उत्तराधिकारीले, कसैले न कसैले अन्ततः समाधान गर्नु नै पर्नेछ ।

(मुनिर क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयको जज बिजिनेस स्कुलका नीति एवं रणनीतिका प्राध्यापक हुन्) अल जजिराबाट